Zatruta ziemia: Sauron, Saruman i ekologia w Śródziemiu

Anna Eldameldor Mokos

Spis treści

Listen to this article

Jak wyglądała ekologia w twórczości Tolkiena? Analiza destrukcyjnych działań Saurona i Sarumana w kontekście współczesnych zagrożeń ekologicznych to bardzo interesująca perspektywa, która pozwala połączyć klasyczną literaturę fantasy z realnymi problemami współczesnego świata. W twórczości J.R.R. Tolkiena, zarówno Sauron, jak i Saruman są przedstawiani jako postacie, które nie tylko dążą do władzy, ale także prowadzą działania mające na celu zniszczenie natury, co może być odczytane jako komentarz do problemów ekologicznych współczesnych czasów.

1. Sauron: Zniszczenie natury w imię totalitarnej władzy

Sauron, główny antagonista w „Władcy Pierścieni”, symbolizuje absolutną, totalitarną władzę, która nie ma miejsca na zrównoważony rozwój czy szacunek dla natury. Jego plan zniszczenia Śródziemia jest nie tylko dążeniem do uzyskania kontroli nad światem, ale także wykorzystywaniem przemocy wobec samej ziemi i jej zasobów. Zniszczenie natury przez Saurona może być rozumiane jako metafora współczesnych zagrożeń ekologicznych, takich jak:

Wyczerpywanie zasobów naturalnych: Sauron nie szanuje zasobów Śródziemia. Jego armie, w tym orki i inne złośliwe istoty, nie mają żadnego poszanowania dla natury. Działania te mogą być odczytane jako przypomnienie o zniszczeniach środowiskowych, które mają miejsce w wyniku nieodpowiedzialnego wykorzystywania zasobów naturalnych, takich jak wylesianie, nadmierna eksploatacja surowców czy zanieczyszczenie środowiska.
Zmiany klimatyczne: Sauron, wraz ze swoimi siłami, stara się kontrolować i zniszczyć naturalny porządek Śródziemia, co może być metaforą dla zmian klimatycznych, których doświadczamy na Ziemi. Zanieczyszczenie atmosfery, degradacja gleby, wylesianie i zmiany klimatyczne to procesy, które zagrażają równowadze ekosystemów, podobnie jak Sauron dąży do zniszczenia naturalnego ładu.
Zanieczyszczenie i przemysłowa eksploatacja: W „Władcy Pierścieni” widać, że Sauron nie dba o środowisko, a jego siły niszczą ziemię, pozostawiając za sobą spaloną ziemię, martwe lasy i zniszczone krajobrazy. Przemysłowa eksploatacja i nieodpowiedzialne wykorzystanie zasobów, jak na przykład niszczenie środowiska przez węgiel, ropę naftową czy przemysł chemiczny, przypominają to, co dzieje się w Śródziemiu pod rządami Saurona.

2. Saruman: Technokratyczna destrukcja i dominacja nad naturą

Saruman, który początkowo był jednym z „dobrych” czarodziejów, również wprowadza destrukcję w Śródziemiu, choć w inny sposób. Jego działania koncentrują się na wykorzystaniu technologii, przemysłu i manipulacji naturą dla osiągnięcia osobistych korzyści. Jest on przedstawicielem technologii, która zamiast służyć ludziom i naturze, przekształca się w potężne narzędzie zniszczenia. W kontekście współczesnych zagrożeń ekologicznych, Saruman symbolizuje:

Ekspansja przemysłu i zniszczenie ekosystemów: Saruman decyduje się na masowe wycinanie lasów Fangornu, azdobyć drewno na potrzeswojego przemysłowego planu. To doskonała metafora dla współczesnych zniszczeń, jakie powoduje nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, zwłaszcza lasów. Wylesianie w celu pozyskania surowców, takich jak drewno, węgiel czy papier, jest jednym z kluczowych czynników przyczyniających się do globalnego ocieplenia, utraty bioróżnorodności i zmiany klimatu.
Technokratyczna dominacja: Saruman nie tylko zniszczył lasy, ale także zaczął tworzyć potężne maszyny wojenne i fabryki, które miały wspierać jego siły. W tym kontekście Saruman jest reprezentantem niekontrolowanej technologii, która zniszczyła naturalne środowisko w imię „postępu” i „rozwoju”. Jego plany mają na celu przekształcenie Śródziemia w zmechanizowane, zindustrializowane miejsce, co może być odniesieniem do współczesnej obsesji na punkcie rozwoju technologicznego kosztem natury.
Manipulacja naturą: Saruman, w przeciwieństwie do Saurona, próbuje kontrolować naturę i wykorzystywać ją do własnych celów. Chce podporządkować ją swojej woli, co może symbolizować współczesną manipulację środowiskiem w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb, np. inżynierię genetyczną, modyfikację ekosystemów, czy wprowadzanie obcych gatunków do nowych środowisk w celu „ulepszenia” ich. Saruman pokazuje, jak technologia może zostać wykorzystana do zniszczenia naturalnych cykli ekologicznych.

3. Równowaga między naturą a przemysłem

Tolkien, przez postaci Saurona i Sarumana, zwraca uwagę na niebezpieczeństwa wynikające z braku równowagi między naturą a technologią. W rzeczywistości współczesnej ta równowaga jest ciągle naruszana przez nieodpowiedzialne działania, takie jak masowa wycinka lasów, zanieczyszczenie wód i powietrza czy nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych. Tolkien ukazuje, jak destrukcyjna może być ludzka chciwość i pragnienie kontroli nad światem przy braku szacunku dla naturalnych granic.

4. Zwycięstwo natury nad destrukcją

Mimo wszystkich zniszczeń, które Sauron i Saruman próbują wywołać w Śródziemiu, ostatecznie natura, w postaci bohaterów takich jak hobbici, Gandalf, czy Entowie, zdołała odbudować równowagę. Entowie, będący przedstawicielami natury, pokazują, że współpraca z naturą, a nie jej niszczenie, jest kluczem do trwałego pokoju. To przesłanie jest ważne w kontekście współczesnych działań na rzecz ochrony środowiska, takich jak walka ze zmianami klimatycznymi, ochrona bioróżnorodności i zrównoważony rozwój.

Podsumowanie

Destrukcyjne działania Saurona i Sarumana w „Władcy Pierścieni” mogą być rozumiane jako przestroga przed nieodpowiedzialnym podejściem do natury. Tolkien ukazuje, jak technologia, przemysł i chciwość mogą doprowadzić do zniszczenia środowiska, co w kontekście współczesnych zagrożeń ekologicznych ma głęboki sens. Jego prace są wezwaniem do ochrony natury, współpracy z nią i zachowania równowagi, zanim będzie za późno. W dzisiejszym świecie musimy znaleźć sposób na zrównoważony rozwój, który szanuje ekosystemy i dba o przyszłość naszej planety.