Z życia w mit: Jak Tolkien stworzył Śródziemie z własnych doświadczeń

John Ronald Reuel Tolkien (1892–1973) był jednym z najwybitniejszych pisarzy XX wieku, najbardziej znany jako autor Władcy Pierścieni i Hobbita. Jego życie było naznaczone wieloma ważnymi doświadczeniami, które miały wpływ na jego twórczość i poglądy na społeczeństwo. Oto krótkie omówienie jego doświadczeń:

Doświadczenia

1. Doświadczenia wojenne

Tolkien był uczestnikiem I wojny światowej, gdzie służył w piechocie. Jego doświadczenie wojenne miało ogromny wpływ na jego światopogląd i twórczość. Uczestniczył w brutalnych walkach na froncie zachodnim, a jego bliscy towarzysze broni zginęli, co wywarło na nim głęboki wpływ. Wrażenie okrucieństwa wojny pojawia się w jego dziełach, zwłaszcza w Władcy Pierścieni, gdzie opisane są zniszczenia i tragiczne konsekwencje konfliktu, a także dążenie do władzy i przemocy. W tej perspektywie Tolkien był krytyczny wobec przemocy i wojny, co może mieć związek z jego pacifistycznymi przekonaniami, mimo że sam był świadkiem brutalności.

2. Doświadczenia akademickie

Tolkien był wykształconym filologiem i profesorem literatury angielskiej na Uniwersytecie Oksfordzkim. Jego badania nad staroangielską literaturą, w tym Beowulfem, miały ogromny wpływ na jego własną twórczość. Jako filolog był głęboko zainteresowany językami, mitologiami i historiami narodowymi, co znalazło odzwierciedlenie w tworzonych przez niego fikcyjnych światach, takich jak Śródziemie. Tolkien tworzył swoje własne języki (np. język elfów Quenya), a także budował skomplikowaną mitologię, co jest echem jego pasji do historii i literatury. Jego doświadczenia akademickie pozwoliły mu łączyć literaturę z historią i kulturą, co było kluczowe dla jego dzieł.

3. Doświadczenia religijne

Tolkien był głęboko wierzącym katolikiem, a jego religijne przekonania miały duży wpływ na jego twórczość. Wiara katolicka była dla niego fundamentem wartości, moralności i światopoglądu. Choć w jego dziełach nie ma jednoznacznych odniesień do katolickich doktryn, widać w nich wyraźne elementy chrześcijańskie – szczególnie w kwestiach dobra i zła, poświęcenia, nadziei i odkupienia. Postacie takie jak Frodo, który podejmuje trudną podróż, by, zniszczyć Pierścień, można interpretować w kontekście chrześcijańskiego pojęcia zbawienia i ofiary. Tolkien był przeciwnikiem idei, które wykorzystywały religię do uzasadniania przemocy i dominacji.

4. Doświadczenia kulturowe

Tolkien dorastał w Anglii, ale miał także doświadczenia międzynarodowe, m.in. związane z czasem spędzonym w RPA, gdzie jego ojciec zmarł, gdy Tolkien miał zaledwie 4 lata. Te doświadczenia miały wpływ na jego poczucie tożsamości narodowej i kulturowej. Tolkien miał poczucie, że jego angielska kultura i historia, zwłaszcza w kontekście języka, są zagrożone przez współczesne zmiany, takie jak industrializacja i upadek tradycyjnych wartości. W Hobbicie i Władcy Pierścieni często ukazywał tęsknotę za utraconym światem wiejskim, pełnym prostoty i harmonii.

Jak te doświadczenia kształtowały jego poglądy na społeczeństwo?

Tolkien był zdecydowanym przeciwnikiem totalitaryzmów i przemocy. Jego doświadczenia wojenne ukształtowały jego pacifistyczne przekonania i krytycyzm wobec wszelkich form władzy, które prowadziły do destrukcji. W jego dziełach można dostrzec obawy przed absolutyzmem władzy, zła wynikającego z chciwości, a także przemiany, które zagrażają naturalnemu porządkowi świata. Był także krytyczny wobec technologii, widząc w niej zagrożenie dla tradycyjnych wartości. Jednocześnie, w jego twórczości obecna była idea, że bohaterowie, mimo swojej słabości, mogą walczyć o dobro, co odzwierciedlało jego wiarę w ludzką zdolność do przezwyciężania trudności.

Tolkien wyrażał też szereg poglądów dotyczących hierarchii społecznej, w szczególności wartości takich jak lojalność, przyjaźń i odpowiedzialność. W jego dziełach widać silne akcentowanie znaczenia wspólnoty i współpracy, a także ostrzeżenie przed dehumanizowaniem innych. Jego doświadczenie jako akademika, filologa i katolika pozwoliło mu na głębsze zrozumienie roli języka i mitologii w kształtowaniu tożsamości społecznej i kulturowej.

Podsumowując, doświadczenia wojenne, akademickie, religijne i kulturowe Tolkiena miały kluczowy wpływ na jego poglądy na społeczeństwo, kształtując jego podejście do kwestii władzy, dobra i zła, a także do wartości takich jak wspólnota, odpowiedzialność i poświęcenie.

Kontekst historyczny i kulturowy

Tolkien żył w okresie, który był niezwykle burzliwy i pełen dramatycznych wydarzeń: od końca XIX wieku przez I wojnę światową, II wojnę światową, aż po okres międzywojenny i zimną wojnę. Jego twórczość została głęboko ukształtowana przez te wydarzenia, które miały wpływ na jego postrzeganie świata, wartości oraz tematykę poruszaną w książkach. Oto, jak różne aspekty tego okresu wpłynęły na tematykę jego dzieł:

1. I wojna światowa

Tolkien, który służył w piechocie brytyjskiej w czasie I wojny światowej, był bezpośrednim świadkiem okrucieństw wojny. To doświadczenie miało głęboki wpływ na jego twórczość, szczególnie w kontekście obrazu przemocy i zniszczenia, który pojawia się w jego książkach.

• Wojna i zniszczenie: W Władcy Pierścieni wojna jest centralnym motywem, a postacie, takie jak Frodo, Aragorn, czy Gandalf, walczą z potęgą zła, która ma na celu zniszczenie świata. Zło utożsamiane z Sauronem przypomina totalitarne reżimy, które dążą do podporządkowania sobie wszystkich narodów.
• Brutalność i okrucieństwo wojny: Obraz wojny w książkach Tolkiena często przedstawia nie tylko fizyczne zniszczenie, ale także psychiczne koszty, jakie ponoszą bohaterowie. Postać Froda Bagginsa, który po swojej podróży z Pierścieniem staje się psychicznie i emocjonalnie wyczerpany, jest odbiciem tego, jak wojna może wpłynąć na jednostkę, pozostawiając ją zranioną i zmienioną na zawsze.

2. II wojna światowa

Choć Tolkien nie brał bezpośredniego udziału w II wojnie światowej (był już wówczas starszym mężczyzną), wydarzenia związane z tą wojną miały ogromny wpływ na kontekst społeczny i polityczny, w jakim pisał Władcę Pierścieni. Choć książki te były pisane przed wojną, ich wydanie przypadło na okres po II wojnie światowej, a tematykę książki można odczytywać jako odpowiedź na wydarzenia, które miały miejsce w międzyczasie.

• Totalitaryzm i walka z tyranią: W obrazie Saurona, który dąży do totalitarnej kontroli nad Śródziemiem, wielu badaczy dostrzega analogię do nazizmu i totalitarnych reżimów XX wieku. Tolkien był przeciwnikiem wszelkich form tyranii, co znajduje wyraz w przedstawieniu zła jako mechanizmu, który ma na celu kontrolowanie wszystkich aspektów życia. To nawiązanie do zagrożenia, jakie stwarzały reżimy totalitarne w czasach II wojny światowej.
• Zniszczenie natury przez industrializację: W Hobbicie i Władcy Pierścieni pojawia się silna tematyka ochrony natury. Tolkien był krytykiem industrializacji i mechanizacji, które zdominowały Europę w XIX i XX wieku. W jego książkach przedstawiony jest kontrast między harmonią natury, reprezentowaną przez elfów czy hobbitów, a wyniszczającą siłą przemysłu i militarnego technologicznego rozwoju, które symbolizują np. orkowie i Mordor. To także może być reakcja na brutalność przemian społecznych i technologicznych tamtych czasów, które prowadziły do zniszczenia tradycyjnych wartości i środowiska naturalnego.

3. Początek XX wieku – społeczne i kulturowe zmiany

Początek XX wieku to okres szybkich zmian społecznych, które miały miejsce w Europie. Wielka wojna, rewolucje społeczne, rozwój technologii i urbanizacja — wszystko to miało wpływ na życie ludzi i ich postrzeganie świata. Dla Tolkiena, który wychował się w Anglii w tradycyjnej rodzinie katolickiej, te zmiany były powodem do niepokoju.

• Powroty do przeszłości i idealizacja minionych czasów: Tolkien, dorastając w Anglii w dobie przełomu wieków, tęsknił za przeszłością, w której życie było prostsze i bardziej zharmonizowane z naturą. To zainteresowanie przeszłością widać w jego dziełach, które są pełne nawiązań do starożytnych mitów, języków i tradycji, jak również w konstrukcji Śródziemia jako miejsca, w którym przeszłość i legenda mają ogromne znaczenie.
• Reakcja na modernizm i materializm: W odpowiedzi na rosnącą dominację modernizmu, materializmu i technologii, Tolkien stworzył światy, które są bogate w tradycję, wiarę, legendy i harmonię z naturą. W jego książkach pojawia się wyraźny opór wobec mechanizacji i dehumanizacji, jakie były widoczne w kulturze tamtego czasu.

4. Kultura i religia

Tolkien był katolikiem, a jego religijne przekonania miały duży wpływ na jego twórczość. Mimo że jego książki nie są bezpośrednimi alegoriami religijnymi, to wartości chrześcijańskie (np. poświęcenie, walka dobra ze złem, nadzieja) są w nich obecne.

• Dylematy moralne i dobro vs. zło: Książki Tolkiena często koncentrują się na moralnych dylematach bohaterów, którzy muszą dokonać wyborów między dobrem a złem, a także na konieczności ofiary, by, ocalić świat. Frodo, który niesie Pierścień, może być postrzegany jako symbol katolickiej idei ofiary i pokuty.
• Pokój i nadzieja: Mimo ponurego tła wydarzeń wojennych, jego dzieła niosą ze sobą także przesłanie nadziei na lepszą przyszłość, co jest odzwierciedleniem jego katolickiej wiary w odkupienie i zbawienie.

Okres, w którym żył Tolkien, miał ogromny wpływ na tematykę jego książek. Jego doświadczenia wojenne, obawy przed totalitaryzmem, krytyka industrializacji i technologii, a także jego religijne i kulturowe przekonania ukształtowały obrazy i motywy obecne w Hobbicie i Władcy Pierścieni. W swoich książkach Tolkien poruszał kwestie dobra i zła, wartości wspólnotowych, przemocy, zniszczenia oraz nadziei na odkupienie, które były odpowiedzią na wyzwania społeczne i polityczne jego czasów.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila