Sumienie Śródziemia: Moralny i etyczny wymiar twórczości Tolkiena

Twórczość J.R.R. Tolkiena, zwłaszcza “Władca Pierścieni”, stanowi nie tylko arcydzieło literatury fantasy, ale także głębokie rozważanie nad naturą dobra i zła, moralnością i wolną wolą. W artykule analizie poddano moralny i etyczny wymiar dzieł Tolkiena, ukazując, w jaki sposób autor kształtuje swoje postacie i narrację w oparciu o wartości chrześcijańskie, a zarazem uniwersalne. Szczególną uwagę poświęcono postaciom niejednoznacznym moralnie, takim jak Gollum, oraz idei odkupienia i wyboru. Artykuł ukazuje, że Tolkien nie przedstawia moralności w sposób dualistyczny, lecz jako dynamiczny proces formowania się osoby.

Wprowadzenie

Twórczość Johna Ronalda Reuela Tolkiena od dziesiątków lat fascynuje czytelników na całym świecie. Jego dzieła, choć osadzone w fantastycznym świecie Śródziemia, zawierają uniwersalne pytania egzystencjalne. Moralność i etyka odgrywają w tej twórczości centralną rolę. Artykuł ma na celu przeanalizowanie, jak Tolkien konstruuje swoje światy i postacie w oparciu o system wartości moralnych, zakorzenionych w chrześcijaństwie, ale otwartych na dialog z mitologią i uniwersalną refleksją filozoficzną.

Moralność w „Władcy Pierścieni” i „Hobbicie”

W „Władcy Pierścieni” oraz „Hobbicie” Tolkien przedstawia szereg postaci stojących w obliczu wyborów moralnych. Frodo, Aragorn, Sam czy Bilbo nie są herosami bez skazy, lecz postaciami ewoluującymi pod wpływem doświadczenia, cierpienia i miłości. Moralność nie jest tu dana raz na zawsze — to droga, którą trzeba przebyć.

Postaci takie jak Boromir czy Gollum pokazują, jak kruche może być dobro i jak pokusa władzy może zniszczyć najlepszą wolę. Boromir, choć waleczny i oddany swojej ojczyźnie, ulega pokusie Pierścienia. Gollum, zniszczony przez własną chciwość, ukazuje zarazem potencjał odkupienia i tragizmu.

Dobro i zło: dualizm czy spektrum?

Choć świat Tolkiena zdaje się być podzielony na siły dobra i zła (Sauron kontra wolne ludy), to rzeczywistość moralna Śródziemia jest bardziej złożona. Sam autor pisał w listach, że nie zamierzał tworzyć alegorii, lecz raczej mit, który oddaje prawdę moralną. W tym sensie jego dzieła ukazują raczej kontinuum dobra i zła niż prosty podział.

Chrześcijańska aksjologia a narracja

Tolkien był głęboko wierzącym katolikiem i choć sprzeciwiał się dosłownym alegoriom, jego dzieła przeniknięte są chrześcijańską aksjologią. Postawa poświęcenia (Frodo), pokory (Sam), nadziei (Gandalf) i łaski (Faramir) znajduje odbicie w wartościach ewangelicznych. Sauron jako figura absolutnego zła przypomina o upadku Lucyfera i micie buntu.

Wolna wola i odpowiedzialność moralna

Jednym z kluczowych aspektów etyki Tolkiena jest idea wolnej woli. Postacie takie jak Frodo, Bilbo czy nawet Saruman dokonują wyborów, za które ponoszą konsekwencje. Wolność, zgodnie z myślą chrześcijańską, nie jest dowolnością, lecz możliwością wyboru dobra. Z tego powodu nawet upadek może być drogą do odkupienia.

Etyka relacji: przyjaźń, lojalność, miłość

Tolkien ukazuje etykę nie tylko na poziomie osobistym, ale także relacyjnym. Przyjaźń Froda i Sama, miłość Aragorna i Arweny, lojalność drużyny pierścienia — to wszystko buduje obraz dobra jako relacyjnego aktu. Dobro nie istnieje w izolacji; rodzi się w spotkaniu i oddaniu drugiemu.

Aktualność przesłania moralnego Tolkiena

We współczesnym świecie, gdzie granice dobra i zła ulegają relatywizacji, Tolkien przypomina, że moralność to nie tylko system norm, lecz wyzwanie etyczne i duchowe. Jego twórczość inspiruje do osobistej refleksji, ukazuje wartość poświęcenia, cierpliwości i nadziei.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila