Porządek z nieba i ziemi: Hierarchia boska i społeczna w dziełach Tolkiena

Mitologia stworzona przez J.R.R. Tolkiena w jego dziełach, szczególnie w Silmarillionie oraz Władcy Pierścieni, odzwierciedla wiele struktur społecznych, które mają analogie do rzeczywistych hierarchii, władzy i porządków społecznych. Tolkien, jako wykształcony filolog i uczony, bardzo świadomie tworzył systemy mitologiczne, które nie tylko były głęboko osadzone w tradycjach literackich, ale także odzwierciedlały złożone struktury społeczne, zarówno w wymiarze boskim, jak i ludzkim. Te elementy są integralną częścią jego narracji i stanowią tło dla opowieści o bohaterach i konfliktach w Śródziemiu.

1. Hierarchie boskie – Porządek i władza nad światem

W mitologii Tolkiena, struktura boska jest oparta na wyraźnych hierarchiach, w których różne istoty – począwszy od najwyższych bóstw, czyli Valarów (bogowie), aż po Majarów (mniejsze duchy) – mają swoje określone role, władze i funkcje w stworzeniu i utrzymaniu porządku w świecie. W tym porządku można zauważyć wyraźne odniesienia do ludzkich społeczeństw, w których władza jest podzielona i uporządkowana.

• Eru Ilúvatar – najwyższy byt: Najwyższą postacią w mitologii Tolkiena jest Eru Ilúvatar, stwórca świata i wszystkiego, co istnieje. Eru to postać, która pełni funkcję “Stwórcy”, mając jedyną absolutną moc, która jest ponad wszystkimi innymi bytami. Jego pozycja jest niekwestionowana, co odzwierciedla boskość, nieosiągalną dla innych. Jest to postać, która kieruje całym porządkiem świata, co ma swoje odpowiedniki w mitologiach innych kultur, gdzie najwyższe bóstwo jest źródłem wszelkiej mocy i prawa.
• Valarowie – istoty boskie: Valarowie są potężnymi duchami stworzonymi przez Eru Ilúvatara, które zarządzają światem Ardy (Ziemią). Każdy z Valarów ma swoją określoną rolę, np. Manwë jest władcą nieba, Varda królową gwiazd, Aulë bogiem kowali i rzemiosła, a Melkor (który później staje się Sauronem) jest bogiem chaosu i zniszczenia. To ich zadaniem jest dbanie o porządek w świecie, co ma ścisłe analogie do hierarchii władzy w społeczeństwach ludzkich, gdzie różne grupy rządzące mają swoje specjalizacje i odpowiedzialności.
• Majarowie – duchy służebne: Majarowie to niżsi duchowie, którzy wspierają Valarów w zarządzaniu światem. Choć nie mają tak wielkiej mocy jak Valarowie, są istotni dla funkcjonowania porządku boskiego. Ich rolę w mitologii można porównać do urzędników czy doradców w ludzkich społeczeństwach – pełnią służebne, ale nie mniej ważne zadania. Gandalf, Saruman czy Sauron w Władcy Pierścieni to przykłady Majarów, którzy mają moc, ale ich działanie jest ograniczone przez wolną wolę i decyzje innych postaci.

2. Władza w Śródziemiu

W Władcy Pierścieni oraz Silmarillionie widać wyraźnie, jak różne formy władzy są ukazane – od boskich, przez królewskie, aż po tyranię. Toklenowska mitologia ukazuje, jak niektóre postacie zdobywają i utrzymują władzę, natomiast inne tracą ją z powodu swoich działań lub moralnego upadku.

• Monarchia – dziedziczenie władzy: W wielu przypadkach władza w Śródziemiu opiera się na zasadzie dziedziczenia, co ma swoje odpowiedniki w rzeczywistych monarchiach. Przykładem jest Aragorn, który jest potomkiem Isildura i dziedziczy tron Gondoru. Jego władza, choć pierwotnie nieuznawana przez wielu, zostaje ostatecznie przyjęta, ponieważ spełnia on wymagania moralne i umiejętności przywódcze, które czynią go godnym. Podobnie jak w rzeczywistej monarchii, władza Aragorna opiera się zarówno na prawie dziedziczenia, jak i na jego własnych zasługach.
• Sauron – tyrania: Sauron, który zdobywa władzę nad Śródziemiem, jest przykładem tyrana, którego władza opiera się na strachu, przemocy i manipulacjach. Choć Sauron początkowo mógł mieć pewną formę władzy jako Valar, jego późniejsze działania sprawiają, że jego władza staje się nieakceptowalna i destrukcyjna. Władza Saurona przypomina tyranię, która jest zdobywana siłą, nie mając żadnej moralnej podstawy ani zgody rządzonych.
• Saruman – władza technokratyczna: Saruman to postać, która reprezentuje formę władzy technokratycznej. Jego dążenie do zdobycia Pierścienia władzy i przemiany Śródziemia w potęgę opartą na machinach i technologii przypomina autorytarną władzę, w której intelekt i technologia mają przeważający wpływ. Saruman nie jest władcą dziedzicznym ani boskim, jego władza wynika z wiedzy i umiejętności manipulacji, co może mieć analogię do współczesnych systemów, gdzie władza wynika z technokratycznego autorytetu.

3. Porządek społeczny – Role ras i grup

Tolkien stworzył w Śródziemiu społeczeństwo zróżnicowane pod względem rasowym, w którym każda rasa, a także każda postać, pełni określoną rolę w utrzymaniu porządku społecznego. Rasy w Śródziemiu, takie jak Elfy, Ludzie, Krasnoludy, Orki i inne, mają różne charaktery i role, które są w dużej mierze osadzone w mitologicznych archetypach i odpowiadają za różne funkcje w społeczeństwie.

• Elfy – klasa arystokratyczna: Elfy, jako rasa nieśmiertelna i mądra, są przedstawione jako klasa arystokratyczna, pełniąca rolę strażników wiedzy i tradycji. Z racji swojej długowieczności oraz bliskości z naturą, Elfy są postrzegane jako opiekunowie porządku i piękna Śródziemia. Widać to na przykładzie elfickich królów, takich jak Elrond i Thranduil, którzy rządzą swoimi ludźmi z szacunkiem i mądrością.
• Ludzie – klasy średnie i władza dynastii: Ludzie w Śródziemiu mają bardziej zróżnicowaną strukturę społeczną, od biedniejszych klas w wioskach, przez arystokrację i monarchów, aż po bohaterów, którzy pełnią rolę przywódców (np. Aragorn). Struktura społeczna wśród ludzi jest bardziej dynamiczna i podatna na zmiany, co odzwierciedla ewolucję systemów społecznych w rzeczywistości.
• Krasnoludy – klasa rzemieślnicza: Krasnoludy w Śródziemiu są przedstawicielami klasy rzemieślniczej i wojowników. Jako mistrzowie w kowalstwie i budowie, pełnią funkcję społeczną, która jest podstawą wielu ekonomii i struktur. Ich społeczeństwo jest hierarchiczne i oparte na tradycji, gdzie starszyzna i król mają władzę i autorytet.
• Orki – niewolnicy i siła zła: Orki, jako rasa służąca Sauronowi, pełnią rolę zła i chaosu w porządku społecznym Śródziemia. Są postaciami, które odzwierciedlają społeczności niewolnicze lub podległe władzy tyrana, gdzie jednostki nie mają żadnej wolności ani autonomii.

Mitologia stworzona przez Tolkiena jest bardzo przemyślana i pełna odniesień do rzeczywistych struktur społecznych. Hierarchia boska, władza oraz porządek społeczny są wyraźnie osadzone w tradycyjnych wzorcach, które odzwierciedlają zarówno autorytatywne, jak i demokratyczne modele rządów, jak i naturalne hierarchie społeczne. Tolkien w swojej twórczości z powodzeniem łączył elementy mitologiczne z realnymi problemami społecznymi, co sprawia, że jego dzieła pozostają ponadczasowe i wciąż aktualne w kontekście rozważań nad władzą, hierarchią i porządkiem społecznym.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila