Kiedy słyszymy Hobbit pierwsze co przychodzi nam na myśl to mała istotka o kędzierzawej głowie i owłosionych stopach. Dzisiaj sobie omówimy czym jest Hobbit nie jako jedna z ras Śródziemia, ale jako książka.

Czym jest Hobbit?

Przecież wszyscy doskonale wiemy! Hobbit to książka, którą J.R.R. Tolkien napisał dla swoich dzieci, ale czy na pewno na tym kończy się jego historia?

Tzw. Kije wkładane w mrowisko na forach internetowych pod tytułem ‘Peter Jackson spierdzielił Hobbita’, ‘Tolkien był katolikiem na pewno teraz przewraca się w grobie, nie o to mu chodziło przewracają fandom do góry nogami.

Pytanie tylko o co J.R.R. Tolkienowi chodziło? Dzisiaj postaram się Ci odpowiedzieć na to pytanie. Jednak żeby, zrozumieć zamysł J.R.R. Tolkiena musimy zacząć od początku kiedy to w głowie J.R.R. Tolkiena zrodził się pomysł napisania Hobbita.

Pierwsza myśl

Kiedy tak naprawdę pojawiła się ta pierwsza myśl w głowie J.R.R. Tolkiena, która zapoczątkowała cały szereg zdarzeń, który doprowadził do tego, że dzisiaj możemy cieszyć się tą cudowną lekturą?

Wiemy to dokładnie, bo sam J.R.R. Tolkien nam o tym powiedział słowo w słowo…

W ciepłe letnie popołudnie 1930 roku siedziałem przy biurku w swoim gabinecie przy Northmoor Road 20 na przedmieściach Oksfordu. Byłem pochłonięty męczącą papierkową robotą sporządzałem właśnie świadectwa szkolne, kiedy na czystej kartce nabazgrałem ‘W pewnej norze ziemnej mieszkał sobie pewien Hobbit’. Sam wtedy nie wiedziałem, po co ani dlaczego.

To nie początek

Słowa napisane przez Tolkiena…

‘W pewnej norze ziemnej mieszkał sobie pewien Hobbit’

Wydają się początkiem Hobbita co jest zwykłym złudzeniem. Tak naprawdę przez długi czas dla Tolkiena była to tylko kartka zalegająca jego szufladę, z którą nic nie robił.

Prawdziwym początkiem tak naprawdę była Mapa Throra, którą Tolkien najpierw narysował a później dopisał do niej całą historię. Natomiast cały proces jej pisania był raczej długi, ponieważ jak wiemy wyszła ona w 1937 roku a w 1932 roku J.R.R. Tolkien dopiero dotarł do momentu Śmierci Smauga i dopiero w 1937 roku napisał rozdziały końcowe.

To co wszyscy wiemy

Hobbit to opowieść o wielkiej przygodzie podjętej przez kompanię krasnoludów w poszukiwaniu złota strzeżonego przez smoka. Jest to opowieść, która później jest kontynuowana w trzech znacznie dłuższych tomach Władcy Pierścieni. Głównym bohaterem tej niebezpiecznej wyprawy jest Bilbo Baggins, kochający wygodę, nielubiący przygód i mało ambitny Hobbit. Spotkania Bilba Bagginsa z trollami, goblinami, krasnoludami, elfami i gigantycznymi pająkami, rozmowy ze smokiem, i raczej niechętna obecność w Bitwie Pięciu Armii to tylko niektóre z przygód, które przytrafiają się Bilbo i uświadamiają mu, że stać go na więcej niż do tej pory sądził. Hobbit to nie tylko opowieść o fantastycznych przygodach, ale i osobistej przemianie głównego bohatera.

Arcydzieło z przypadku

Hobbit tak naprawdę nigdy nie miał być arcydziełem, którym summa summarum się stał. Na początku lat trzydziestych XX wieku J.R.R. Tolkien zdecydował się napisać opowieść dla swoich dzieci. Czytał on ją swoim dzieciom w ramach ‘winter reading after tea’ (po polsku będzie to coś w stylu zimowych czytań po herbacie). Nie tylko Tolkien był geniuszem, ale i jego jak sam wspominał ‘upierdliwe’ dzieci, które często go poprawiały. Zadawały irytujące pytania i wyłapywały niezgodności. J.R.R. Tolkien jako człowiek o wyjątkowej umiejętności samokrytyki i perfekcjonista rozważał uwagi swoich dzieci. Poprawiał błędy dodawał ‘wyjaśniające’ wątki i tak o to ta krótka opowieść niewiadomo kiedy rozwinęła się do tego stopnia, że stała się książką.

J.R.R. Tolkien napisał większą część Hobbita podczas pierwszych siedmiu lat pracy na stanowisku profesora języka staroangielskiego w Oksfordzie.

Publikacja

Hobbit, to pierwsze opublikowane dzieło profesora Tolkiena, które ukazało się 21 września 1937 roku. Sam tekst jednak istniał już w 1932 roku. Chociaż docelowo J.R.R. Tolkien nie planował wydać Hobbita publicznie jednak zrobił to a po publikacji Hobbit odniósł natychmiastowy sukces. Hobbit nie tylko zachwycił ‘zwykłych’ czytelników, ale i profesjonalne organizacje ‘znające się na literaturze’ doczekując się takich komplementów jak:

„Nieskazitelne arcydzieło” The Times

„Jedna z najbardziej wpływowych książek naszego pokolenia” The Times

„Tolkien był genialnym gawędziarzem” Literary Review

„Świetnie napisana saga o krasnoludach i elfach, przerażających goblinach i trollach… ekscytująca epopeja podróży i magicznych przygód”. Observer

Skąd wziął się pomysł żeby, opublikować Hobbita?

Tolkien nie planował publikować Hobbita, a jednak to zrobił. Dlaczego? Istnieją dwie wersje:

Wersja 1

Szalę wydać/nie wydać przeważyła opinia dziesięcioletniego chłopca. Tolkien lubił się dzielić swoimi pomysłami i słuchać uwag innych osób. Tak też zrobił w tym przypadku i w 1936 roku wysłał do Stanleya Unwina Hobbita pytając go co o tym myśli. Stanley Unwin dał Hobbita do przeczytania swojemu dziesięcioletniemu synowi Raynerowi Unwinowi i zapłacił mu za tą przysługę szylinga jako dodatek do kieszonkowego. Rayaner Unwin po przeczytaniu Hobbita był zachwycony jednak zasugerował, że książka powinna być wzbogacona o mapy. Jego pozytywny komentarz rozwiał wszelkie wątpliwości Stanleya Unwina i J.R.R. Tolkiena i podjęto decyzję o wydaniu Hobbita.

Wersja 2

W latach 1933–1936 Tolkien pożyczał ten egzemplarz różnym przyjaciołom i znajomym, aż w końcu, dzięki splotowi wydarzeń (znowu relacje są sprzeczne), zwróciła na niego uwagę Susan Dagnall, absolwentka Oksfordu pracująca dla londyńskiego wydawnictwa Allen & Unwin. Pod wrażeniem tego, co przeczytała, przekonała Tolkiena, że Hobbit powinien zostać opublikowany. Tolkien podjął się pracy, poprawił i dokończył tekst, po czym 3 października 1936 roku wysłał go do Allen & Unwin. W ciągu dwóch miesięcy przyjęto Hobbita do publikacji i podpisano umowę.

Wniosek

Były to dwie pierwsze ‘prawdopodobne’ wersje okazuje się, że obie mają w sobie ziarenko prawdy, gdyż w jednym z listów J.R.R. Tolkiena możemy przeczytać…

Hobbit ujrzał światło dzienne i związał mnie z wydawnictwem A&U przez przypadek. Znały go tylko moje dzieci oraz mój przyjaciel, C.S. Lewis; pożyczyłem go jednak matce przełożonej Cherwell Edge, by miała rozrywkę w czasie rekonwalescencji po grypie. W ten sposób dowiedziała się o nim pewna młoda kobieta, studentka mieszkająca w tym samym domu — czy też jej przyjaciółka — pracownica wydawnictwa A&U. Tak opowieść trafiła do Stanleya Unwina, który wypróbował ją na swoim młodszym synu Rayanerze, wówczas małym chłopcu. No i została wydana.

Przeminęło z wiatrem

Znacie ten fenomen kiedy to wychodzi najnowszy bestseller wszyscy się nim zachwycają a po roku zapominają, że mają go w swojej biblioteczce albo pamiętają go tylko z ekranizacji? Hobbita to nie dotyczy. Książka ta mimo upływu lat nadal ukazuje się w różnych wydaniach, zachwyca kolejne pokolenia i co ciekawsze nadal się świetnie sprzedaje. Tak nadal się świetnie sprzedaje. Bo Hobbit to nie jest książka, o której powiesz ‘Tak mam czytałem’ to jest ten typ książek gdzie krzykniesz z płomyczkami w oczach ‘Nowe wydanie? Serio dodano jedną stronę wcześniej niepublikowanych dodatków? Muszę to mieć!’ bo z Tolkienem jest jak z (z czym?). Nie czekasz na premierę szukasz pierwszej lepszej księgarni, która oferuje przed premierę.

Dla każdego coś dobrego

Hobbit to wspaniale napisana książka, ale bądźmy ze sobą szczerzy to za mało i nie na tym polega sekret Hobbita. Oczywiście tekst jest ważny, ale czy wystarczy? Nie i Tolkien doskonale o tym wiedział. Dlatego zdecydował on się wzbogacić swoje dzieło o rzeczy, które zainspirują innych artystów do kontynuowania kultu jego uniwersum. Nie oszukujmy się, ale okazało się to świetną strategią marketingową. Powiedz mi szczerze ile do tej pory widziałeś replik map Śródziemia, biżuterii, sztyletów? Ilu artystów zdecydowało się zobrazować widoki, jakie opisuje Tolkien? Ilu muzyków przedstawiło nam swoją wizję lamentów śpiewanych przez elfów czy przyśpiewek krasnoludów? Czy to wszystko nie sprawia, że trudniej nam zapomnieć o Tolkienie? Zwykłą książką dla dzieci Tolkien dał nam tyle możliwości, że mimo upływu lat dalej mamy apetyt na więcej i więcej.

Ilustracje, muzyka, artefakty i cała reszta

Skoro zaczęłam już pisać o tym jak Tolkien wykorzystał metodę ‘dla każdego coś dobrego’ mogłabym rozwinąć wątek o tym jak przy pomocy Hobbita zainspirował on ‘artystów’. Wiecie co? Chciałam tak właśnie zrobić, ale okazało się, że nie da się (albo przynajmniej ja nie potrafię) napisać o tym krótko i zwięźle. Dlatego, zanim zaczniesz narzekać, że artykuł mógłby, być ‘pełniejszy’ to wiedz, że poruszę te wątki w kolejnych artykułach.

Jak pamiętasz Hobbita?

Tutaj zainspirowana słowami Michaela zapytam Cię jedynie z czystej ciekawości. Jak wspominasz Hobbita? Czytali Ci go rodzice a może przeczytałeś go, dopiero jak stał się lekturą szkolną? Ja wstydliwie przyznam, że Hobbita przeczytałam dopiero jako dorosła kobieta, ale ciarki mnie przechodzą gdy czytam wspomnienie Michaela Tolkiena…

Pamiętam ten wieczór, kiedy mój ojciec, paląc fajkę, stał tyłem do ognia w swoim małym gabinecie w domu w 22 Northmoor Road Oksford i popijając herbatę opowiadał historie moim braciom i mnie. Doskonale pamiętam tą sytuację, kiedy mój ojciec powiedział, że zacznie nam opowiadać długą historię o małej istotce z futrzanymi łapkami i zapytał retorycznie, jak powinien się nazywać — po czym odpowiadając sam sobie powiedział ‘chyba nazwiemy go Hobbitem’.

Może to tylko ja mam taką wyobraźnię, ale czytając to wspomnienie Michaela Tolkiena od razu widzę dym z fajki, blask ognia z kominka i słyszę te słowa > ‘chyba nazwiemy go Hobbitem’. Napawa mnie to melancholią i daje do myślenia jakie piękne wspomnienia możemy zapewnić naszym pociechą czytając książki zamiast dawać im smartphona.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Twórczość J.R.R. Tolkiena, zwłaszcza “Władca Pierścieni”, stanowi nie tylko arcydzieło literatury fantasy, ale także głębokie rozważanie nad naturą dobra i zła, moralnością i wolną wolą. W artykule analizie poddano moralny i etyczny wymiar dzieł Tolkiena, ukazując, w jaki sposób autor kształtuje swoje postacie i narrację w oparciu o wartości chrześcijańskie, a zarazem uniwersalne. Szczególną uwagę poświęcono postaciom niejednoznacznym moralnie, takim jak Gollum, oraz idei odkupienia i wyboru. Artykuł ukazuje, że Tolkien nie przedstawia moralności w sposób dualistyczny, lecz jako dynamiczny proces formowania się osoby.

Wprowadzenie

Twórczość Johna Ronalda Reuela Tolkiena od dziesiątków lat fascynuje czytelników na całym świecie. Jego dzieła, choć osadzone w fantastycznym świecie Śródziemia, zawierają uniwersalne pytania egzystencjalne. Moralność i etyka odgrywają w tej twórczości centralną rolę. Artykuł ma na celu przeanalizowanie, jak Tolkien konstruuje swoje światy i postacie w oparciu o system wartości moralnych, zakorzenionych w chrześcijaństwie, ale otwartych na dialog z mitologią i uniwersalną refleksją filozoficzną.

Moralność w „Władcy Pierścieni” i „Hobbicie”

W „Władcy Pierścieni” oraz „Hobbicie” Tolkien przedstawia szereg postaci stojących w obliczu wyborów moralnych. Frodo, Aragorn, Sam czy Bilbo nie są herosami bez skazy, lecz postaciami ewoluującymi pod wpływem doświadczenia, cierpienia i miłości. Moralność nie jest tu dana raz na zawsze — to droga, którą trzeba przebyć.

Postaci takie jak Boromir czy Gollum pokazują, jak kruche może być dobro i jak pokusa władzy może zniszczyć najlepszą wolę. Boromir, choć waleczny i oddany swojej ojczyźnie, ulega pokusie Pierścienia. Gollum, zniszczony przez własną chciwość, ukazuje zarazem potencjał odkupienia i tragizmu.

Dobro i zło: dualizm czy spektrum?

Choć świat Tolkiena zdaje się być podzielony na siły dobra i zła (Sauron kontra wolne ludy), to rzeczywistość moralna Śródziemia jest bardziej złożona. Sam autor pisał w listach, że nie zamierzał tworzyć alegorii, lecz raczej mit, który oddaje prawdę moralną. W tym sensie jego dzieła ukazują raczej kontinuum dobra i zła niż prosty podział.

Chrześcijańska aksjologia a narracja

Tolkien był głęboko wierzącym katolikiem i choć sprzeciwiał się dosłownym alegoriom, jego dzieła przeniknięte są chrześcijańską aksjologią. Postawa poświęcenia (Frodo), pokory (Sam), nadziei (Gandalf) i łaski (Faramir) znajduje odbicie w wartościach ewangelicznych. Sauron jako figura absolutnego zła przypomina o upadku Lucyfera i micie buntu.

Wolna wola i odpowiedzialność moralna

Jednym z kluczowych aspektów etyki Tolkiena jest idea wolnej woli. Postacie takie jak Frodo, Bilbo czy nawet Saruman dokonują wyborów, za które ponoszą konsekwencje. Wolność, zgodnie z myślą chrześcijańską, nie jest dowolnością, lecz możliwością wyboru dobra. Z tego powodu nawet upadek może być drogą do odkupienia.

Etyka relacji: przyjaźń, lojalność, miłość

Tolkien ukazuje etykę nie tylko na poziomie osobistym, ale także relacyjnym. Przyjaźń Froda i Sama, miłość Aragorna i Arweny, lojalność drużyny pierścienia — to wszystko buduje obraz dobra jako relacyjnego aktu. Dobro nie istnieje w izolacji; rodzi się w spotkaniu i oddaniu drugiemu.

Aktualność przesłania moralnego Tolkiena

We współczesnym świecie, gdzie granice dobra i zła ulegają relatywizacji, Tolkien przypomina, że moralność to nie tylko system norm, lecz wyzwanie etyczne i duchowe. Jego twórczość inspiruje do osobistej refleksji, ukazuje wartość poświęcenia, cierpliwości i nadziei.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Socjologia w twórczości Tolkiena, w kontekście wartości, norm społecznych, tożsamości kulturowych i struktur społecznych w jego dziełach.

Zakres

Przedstawienie głównych motywów w literaturze Tolkiena, które mogą być zinterpretowane przez pryzmat teorii socjologicznych.

Tło teoretyczne

Socjologia kultury

Socjologia kultury to dziedzina socjologii zajmująca się badaniem wpływu kultury na zachowania społeczne, interakcje i struktury społeczne. Poniżej przedstawiam podstawowe pojęcia związane z tym obszarem:

1. Normy społeczne

Normy społeczne to zasady i oczekiwania dotyczące zachowań, które obowiązują w danej społeczności. Określają one, co jest akceptowane, a co nie w danej kulturze czy grupie społecznej. Normy mogą być formalne (np. przepisy prawne) lub nieformalne (np. zasady dotyczące zachowań w rodzinie, w pracy). Ich celem jest zapewnienie porządku społecznego oraz ułatwienie współżycia i współdziałania członków danej społeczności.

2. Wartości

Wartości to ogólne przekonania, które określają, co jest uznawane za dobre, pożądane lub ważne w danej kulturze. Wartości kształtują postawy i działania jednostek oraz wpływają na to, jak postrzegają one świat i innych ludzi. Wartości mogą obejmować takie aspekty jak uczciwość, sprawiedliwość, wolność czy solidarność. Są one często przekazywane przez tradycję, edukację i media.

3. Struktura społeczna

Struktura społeczna to sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w oparciu o różne elementy, takie jak klasy społeczne, role społeczne, instytucje, grupy społeczne czy sieci powiązań między jednostkami. Struktura ta może być zróżnicowana w zależności od kultury, ekonomii i polityki. Przykłady struktur społecznych to hierarchie zawodowe, podziały klasowe czy struktura rodziny.

4. Tożsamość

Tożsamość to poczucie przynależności do określonej grupy lub kultury. To, jak jednostka definiuje siebie w kontekście społecznym, może być wynikiem różnych czynników, takich jak płeć, narodowość, religia, orientacja seksualna, przynależność do klasy społecznej czy do grupy etnicznej. Tożsamość jest dynamiczna i może się zmieniać w zależności od kontekstu społecznego, doświadczeń jednostki oraz interakcji z innymi ludźmi.

Pojęcia te są ze sobą silnie powiązane. Normy społeczne i wartości tworzą ramy, w których rozwija się struktura społeczna. Z kolei tożsamość jednostki jest w dużej mierze kształtowana przez interakcje z tymi strukturami i normami. Wszystkie te elementy stanowią fundamenty socjologii kultury, pomagając zrozumieć, jak kultura wpływa na życie społeczne.

Teorie społeczne w literaturze

W analizie dzieł literackich można zastosować różne teorie, które pomagają zrozumieć zarówno treść, jak i strukturę tekstów literackich. Oto krótkie omówienie kilku z nich:

1. Teoria konfliktu – Koncentruje się na analizie napięć, sprzeczności i walki między różnymi grupami społecznymi, klasami, jednostkami czy ideologiami. W literaturze teoria ta pomaga zrozumieć, jak postacie i wydarzenia przedstawiają zmagania o władzę, zasoby, czy status społeczny. Może to obejmować konflikty między bohaterami, społeczeństwem a jednostką, czy różnymi grupami w obrębie jednego społeczeństwa.
2. Teoria funkcjonalizmu – Z perspektywy tej teorii literackiej, każdy element w dziele literackim pełni określoną funkcję w obrębie całości. Funkcjonalizm zakłada, że społeczeństwo (lub dzieło literackie) jest złożoną całością, w której różne części współdziałają, by, utrzymać równowagę. W literaturze funkcjonalizm może być użyteczny przy analizie roli różnych postaci, motywów i symboli w obrębie całości utworu.
3. Teoria konstrukcjonizmu społecznego – Skupia się na tym, jak ludzie tworzą i interpretują rzeczywistość społeczną poprzez język, interakcje i przekonania. W kontekście literatury, może to odnosić się do analizy sposobu, w jaki autorzy tworzą i przedstawiają określone konstrukty społeczne, tożsamości, role płciowe, rasy czy klasy. Konstrukcjonizm społeczny pomaga analizować, jak teksty literackie kształtują, a także jak są przez odbiorców kształtowane, normy i przekonania społeczne.

Teorie te pozwalają na różnorodne podejście do dzieł literackich i umożliwiają głębszą refleksję nad tym, w jaki sposób teksty literackie mogą odzwierciedlać lub wpływać na społeczne struktury, wartości i relacje.

Socjologia literatury

Socjologia bada literaturę poprzez analizę relacji między tekstami literackimi a społeczeństwem, badając, w jaki sposób literatura odzwierciedla, wpływa na oraz kształtuje struktury społeczne, normy, wartości i relacje między grupami społecznymi. Istnieje kilka podejść socjologicznych do analizy literatury, a oto niektóre z nich:

1. Literatura jako odbicie społeczeństwa – W tym podejściu socjologia bada, w jaki sposób teksty literackie odzwierciedlają warunki społeczne, polityczne, ekonomiczne i kulturowe swojego czasu. Autorzy literaccy, pisząc o swoich doświadczeniach, często ukazują społeczne napięcia, normy, konflikty oraz wartości dominujące w danej epoce. Literatura może pełnić rolę “lustra” społeczeństwa, w którym ukazane są jego problemy, struktury władzy, nierówności czy różnice klasowe.
2. Literatura jako narzędzie społecznej krytyki – Z socjologicznego punktu widzenia literatura może być również analizowana jako narzędzie krytyki społecznej, w którym autorzy wykorzystują swoje dzieła do zwracania uwagi na nieprawidłowości w funkcjonowaniu społeczeństwa. Teksty literackie mogą ujawniać nierówności społeczne, wykorzystywanie władzy, dyskryminację, wykluczenie społeczne, czy też walkę o prawa mniejszości. W ten sposób literatura może działać jako narzędzie zmiany społecznej, wywołując refleksję i wpływając na postawy czytelnika.
3. Rola literatury w kształtowaniu tożsamości społecznych – Socjologia interesuje się także tym, jak literatura wpływa na kształtowanie tożsamości indywidualnych i zbiorowych. Teksty literackie, szczególnie te, które opisują grupy społeczne (np. kobiety, mniejszości etniczne, pracowników), mogą przyczyniać się do formowania stereotypów, jak również do ich przełamywania. Literatura może wzmacniać normy społeczne, ale może także je kwestionować, zmieniając sposób postrzegania określonych grup i ról społecznych.
4. Literatura a struktury władzy i ideologia – Z perspektywy socjologii literackiej, teksty literackie są także rozpatrywane w kontekście dominujących ideologii oraz mechanizmów władzy. Autorytatywne struktury społeczne (np. państwo, kościół, systemy edukacyjne) często kształtują to, co jest uważane za „wartościowe” lub „prawdziwe” w literaturze. Socjologia bada, jak literatura może podtrzymywać lub kwestionować te struktury, wpływając na sposób, w jaki społeczeństwo rozumie swoją historię, politykę i normy.
5. Teoria literatury a struktury społeczne – Z socjologicznego punktu widzenia literatura może być także postrzegana jako część szerszych procesów społecznych, takich jak zmiany klasowe, rozwój technologiczny, czy migracje ludzkie. Literatura może przedstawiać historie o przemianach społecznych, o zmianach w strukturze rodziny, o relacjach między miastem a wsią, a także o konfliktach między różnymi grupami społecznymi, które są wynikiem procesów historycznych i społecznych.

Wpływ literatury na struktury społeczne

• Zmiana postaw społecznych: Teksty literackie mogą wywoływać zmiany w postrzeganiu norm i wartości społecznych. Literatura, zwłaszcza powieści, dramaty czy poezja, może wzmacniać lub podważać normy społeczne, wywołując dyskusje na temat równości, sprawiedliwości, praw człowieka czy roli kobiet w społeczeństwie.
• Tworzenie przestrzeni dla mniejszości: Literatura może również dawać głos grupom marginalizowanym, takim jak mniejszości etniczne, kobiety, osoby, LGBTQ+, czy osoby, z niższych klas społecznych. Tego rodzaju dzieła mają potencjał, by wpływać na postawy społeczne i normy, pokazując zróżnicowane doświadczenia i perspektywy.
• Wzmacnianie lub kwestionowanie władzy: Literatura może służyć jako narzędzie polityczne. Autorzy często wykorzystują swoje teksty do krytyki władzy, wpływając na społeczną świadomość i mobilizując ludzi do działań przeciwko niesprawiedliwości. Często dzieła literackie stają się impulsem do zmian politycznych i społecznych.

Podsumowując, socjologia bada literaturę poprzez analizę tego, jak teksty literackie odzwierciedlają społeczne struktury, wartości i normy, jak również w jaki sposób literatura może wpływać na te struktury, zmieniając społeczne postawy i postrzeganie rzeczywistości.

Społeczne tło twórczości J.R.R. Tolkiena

Biografia J.R.R. Tolkiena

John Ronald Reuel Tolkien (1892–1973) był jednym z najwybitniejszych pisarzy XX wieku, najbardziej znany jako autor Władcy Pierścieni i Hobbita. Jego życie było naznaczone wieloma ważnymi doświadczeniami, które miały wpływ na jego twórczość i poglądy na społeczeństwo. Oto krótkie omówienie jego doświadczeń:

1. Doświadczenia wojenne

Tolkien był uczestnikiem I wojny światowej, gdzie służył w piechocie. Jego doświadczenie wojenne miało ogromny wpływ na jego światopogląd i twórczość. Uczestniczył w brutalnych walkach na froncie zachodnim, a jego bliscy towarzysze broni zginęli, co wywarło na nim głęboki wpływ. Wrażenie okrucieństwa wojny pojawia się w jego dziełach, zwłaszcza w Władcy Pierścieni, gdzie opisane są zniszczenia i tragiczne konsekwencje konfliktu, a także dążenie do władzy i przemocy. W tej perspektywie Tolkien był krytyczny wobec przemocy i wojny, co może mieć związek z jego pacifistycznymi przekonaniami, mimo że sam był świadkiem brutalności.

2. Doświadczenia akademickie

Tolkien był wykształconym filologiem i profesorem literatury angielskiej na Uniwersytecie Oksfordzkim. Jego badania nad staroangielską literaturą, w tym Beowulfem, miały ogromny wpływ na jego własną twórczość. Jako filolog był głęboko zainteresowany językami, mitologiami i historiami narodowymi, co znalazło odzwierciedlenie w tworzonych przez niego fikcyjnych światach, takich jak Śródziemie. Tolkien tworzył swoje własne języki (np. język elfów Quenya), a także budował skomplikowaną mitologię, co jest echem jego pasji do historii i literatury. Jego doświadczenia akademickie pozwoliły mu łączyć literaturę z historią i kulturą, co było kluczowe dla jego dzieł.

3. Doświadczenia religijne

Tolkien był głęboko wierzącym katolikiem, a jego religijne przekonania miały duży wpływ na jego twórczość. Wiara katolicka była dla niego fundamentem wartości, moralności i światopoglądu. Choć w jego dziełach nie ma jednoznacznych odniesień do katolickich doktryn, widać w nich wyraźne elementy chrześcijańskie – szczególnie w kwestiach dobra i zła, poświęcenia, nadziei i odkupienia. Postacie takie jak Frodo, który podejmuje trudną podróż, by, zniszczyć Pierścień, można interpretować w kontekście chrześcijańskiego pojęcia zbawienia i ofiary. Tolkien był przeciwnikiem idei, które wykorzystywały religię do uzasadniania przemocy i dominacji.

4. Doświadczenia kulturowe

Tolkien dorastał w Anglii, ale miał także doświadczenia międzynarodowe, m.in. związane z czasem spędzonym w RPA, gdzie jego ojciec zmarł, gdy Tolkien miał zaledwie 4 lata. Te doświadczenia miały wpływ na jego poczucie tożsamości narodowej i kulturowej. Tolkien miał poczucie, że jego angielska kultura i historia, zwłaszcza w kontekście języka, są zagrożone przez współczesne zmiany, takie jak industrializacja i upadek tradycyjnych wartości. W Hobbicie i Władcy Pierścieni często ukazywał tęsknotę za utraconym światem wiejskim, pełnym prostoty i harmonii.

Jak te doświadczenia kształtowały jego poglądy na społeczeństwo?

Tolkien był zdecydowanym przeciwnikiem totalitaryzmów i przemocy. Jego doświadczenia wojenne ukształtowały jego pacifistyczne przekonania i krytycyzm wobec wszelkich form władzy, które prowadziły do destrukcji. W jego dziełach można dostrzec obawy przed absolutyzmem władzy, zła wynikającego z chciwości, a także przemiany, które zagrażają naturalnemu porządkowi świata. Był także krytyczny wobec technologii, widząc w niej zagrożenie dla tradycyjnych wartości. Jednocześnie, w jego twórczości obecna była idea, że bohaterowie, mimo swojej słabości, mogą walczyć o dobro, co odzwierciedlało jego wiarę w ludzką zdolność do przezwyciężania trudności.

Tolkien wyrażał też szereg poglądów dotyczących hierarchii społecznej, w szczególności wartości takich jak lojalność, przyjaźń i odpowiedzialność. W jego dziełach widać silne akcentowanie znaczenia wspólnoty i współpracy, a także ostrzeżenie przed dehumanizowaniem innych. Jego doświadczenie jako akademika, filologa i katolika pozwoliło mu na głębsze zrozumienie roli języka i mitologii w kształtowaniu tożsamości społecznej i kulturowej.

Podsumowując, doświadczenia wojenne, akademickie, religijne i kulturowe Tolkiena miały kluczowy wpływ na jego poglądy na społeczeństwo, kształtując jego podejście do kwestii władzy, dobra i zła, a także do wartości takich jak wspólnota, odpowiedzialność i poświęcenie.

Kontekst historyczny i kulturowy

Tolkien żył w okresie, który był niezwykle burzliwy i pełen dramatycznych wydarzeń: od końca XIX wieku przez I wojnę światową, II wojnę światową, aż po okres międzywojenny i zimną wojnę. Jego twórczość została głęboko ukształtowana przez te wydarzenia, które miały wpływ na jego postrzeganie świata, wartości oraz tematykę poruszaną w książkach. Oto, jak różne aspekty tego okresu wpłynęły na tematykę jego dzieł:

1. I wojna światowa

Tolkien, który służył w piechocie brytyjskiej w czasie I wojny światowej, był bezpośrednim świadkiem okrucieństw wojny. To doświadczenie miało głęboki wpływ na jego twórczość, szczególnie w kontekście obrazu przemocy i zniszczenia, który pojawia się w jego książkach.

• Wojna i zniszczenie: W Władcy Pierścieni wojna jest centralnym motywem, a postacie, takie jak Frodo, Aragorn, czy Gandalf, walczą z potęgą zła, która ma na celu zniszczenie świata. Zło utożsamiane z Sauronem przypomina totalitarne reżimy, które dążą do podporządkowania sobie wszystkich narodów.
• Brutalność i okrucieństwo wojny: Obraz wojny w książkach Tolkiena często przedstawia nie tylko fizyczne zniszczenie, ale także psychiczne koszty, jakie ponoszą bohaterowie. Postać Froda Bagginsa, który po swojej podróży z Pierścieniem staje się psychicznie i emocjonalnie wyczerpany, jest odbiciem tego, jak wojna może wpłynąć na jednostkę, pozostawiając ją zranioną i zmienioną na zawsze.

2. II wojna światowa

Choć Tolkien nie brał bezpośredniego udziału w II wojnie światowej (był już wówczas starszym mężczyzną), wydarzenia związane z tą wojną miały ogromny wpływ na kontekst społeczny i polityczny, w jakim pisał Władcę Pierścieni. Choć książki te były pisane przed wojną, ich wydanie przypadło na okres po II wojnie światowej, a tematykę książki można odczytywać jako odpowiedź na wydarzenia, które miały miejsce w międzyczasie.

• Totalitaryzm i walka z tyranią: W obrazie Saurona, który dąży do totalitarnej kontroli nad Śródziemiem, wielu badaczy dostrzega analogię do nazizmu i totalitarnych reżimów XX wieku. Tolkien był przeciwnikiem wszelkich form tyranii, co znajduje wyraz w przedstawieniu zła jako mechanizmu, który ma na celu kontrolowanie wszystkich aspektów życia. To nawiązanie do zagrożenia, jakie stwarzały reżimy totalitarne w czasach II wojny światowej.
• Zniszczenie natury przez industrializację: W Hobbicie i Władcy Pierścieni pojawia się silna tematyka ochrony natury. Tolkien był krytykiem industrializacji i mechanizacji, które zdominowały Europę w XIX i XX wieku. W jego książkach przedstawiony jest kontrast między harmonią natury, reprezentowaną przez elfów czy hobbitów, a wyniszczającą siłą przemysłu i militarnego technologicznego rozwoju, które symbolizują np. orkowie i Mordor. To także może być reakcja na brutalność przemian społecznych i technologicznych tamtych czasów, które prowadziły do zniszczenia tradycyjnych wartości i środowiska naturalnego.

3. Początek XX wieku – społeczne i kulturowe zmiany

Początek XX wieku to okres szybkich zmian społecznych, które miały miejsce w Europie. Wielka wojna, rewolucje społeczne, rozwój technologii i urbanizacja — wszystko to miało wpływ na życie ludzi i ich postrzeganie świata. Dla Tolkiena, który wychował się w Anglii w tradycyjnej rodzinie katolickiej, te zmiany były powodem do niepokoju.

• Powroty do przeszłości i idealizacja minionych czasów: Tolkien, dorastając w Anglii w dobie przełomu wieków, tęsknił za przeszłością, w której życie było prostsze i bardziej zharmonizowane z naturą. To zainteresowanie przeszłością widać w jego dziełach, które są pełne nawiązań do starożytnych mitów, języków i tradycji, jak również w konstrukcji Śródziemia jako miejsca, w którym przeszłość i legenda mają ogromne znaczenie.
• Reakcja na modernizm i materializm: W odpowiedzi na rosnącą dominację modernizmu, materializmu i technologii, Tolkien stworzył światy, które są bogate w tradycję, wiarę, legendy i harmonię z naturą. W jego książkach pojawia się wyraźny opór wobec mechanizacji i dehumanizacji, jakie były widoczne w kulturze tamtego czasu.

4. Kultura i religia

Tolkien był katolikiem, a jego religijne przekonania miały duży wpływ na jego twórczość. Mimo że jego książki nie są bezpośrednimi alegoriami religijnymi, to wartości chrześcijańskie (np. poświęcenie, walka dobra ze złem, nadzieja) są w nich obecne.

• Dylematy moralne i dobro vs. zło: Książki Tolkiena często koncentrują się na moralnych dylematach bohaterów, którzy muszą dokonać wyborów między dobrem a złem, a także na konieczności ofiary, by, ocalić świat. Frodo, który niesie Pierścień, może być postrzegany jako symbol katolickiej idei ofiary i pokuty.
• Pokój i nadzieja: Mimo ponurego tła wydarzeń wojennych, jego dzieła niosą ze sobą także przesłanie nadziei na lepszą przyszłość, co jest odzwierciedleniem jego katolickiej wiary w odkupienie i zbawienie.

Okres, w którym żył Tolkien, miał ogromny wpływ na tematykę jego książek. Jego doświadczenia wojenne, obawy przed totalitaryzmem, krytyka industrializacji i technologii, a także jego religijne i kulturowe przekonania ukształtowały obrazy i motywy obecne w Hobbicie i Władcy Pierścieni. W swoich książkach Tolkien poruszał kwestie dobra i zła, wartości wspólnotowych, przemocy, zniszczenia oraz nadziei na odkupienie, które były odpowiedzią na wyzwania społeczne i polityczne jego czasów.

Analiza struktur społecznych w “Hobbicie” i “Władcy Pierścieni”

Podziały społeczne

W twórczości J.R.R. Tolkiena grupy społeczne, reprezentowane przez różne rasy (elfy, krasnoludy, ludzie, orki itd.), mają kluczowe znaczenie zarówno w kontekście fabuły, jak i w oddaniu różnorodności społecznej, kulturowej i moralnej Śródziemia. Tolkien nie tylko tworzył złożone społeczeństwa, ale też używał tych ras do ukazania różnych cech, wartości i ról, które pełnią w świecie fikcyjnym. Poniżej przedstawiam, jak te grupy są przedstawione i jaką pełnią rolę w społeczeństwie Śródziemia.

1. Elfy

Elfy są jedną z najważniejszych i najbardziej szlachetnych ras w Śródziemiu. Są nieśmiertelne, obdarzone dużą mądrością, pięknem i magicznymi umiejętnościami. Przedstawiają wartości takie jak harmonia z naturą, sztuka, wiedza, lojalność i honor.

• Funkcja społeczna: Elfy pełnią rolę strażników tradycji, kultury i historii. Ich długowieczność pozwala im zachować pamięć o przeszłości i pilnować, by, nie zapomniano o dawnych wydarzeniach i naukach. Z tego powodu są również przedstawicielami mądrości i przewodnikami dla innych ras. W Władcy Pierścieni legendarna przeszłość elfów oraz ich zaawansowana kultura są kontrastowane z przemijającym światem innych ras.
• Przykład: Galadriela, królowa Lothlórien, jest uosobieniem elfickiej mądrości i siły, która pomaga bohaterom w ich misji, a zarazem pozostaje wierna elfickim wartościom ochrony natury i odrzuceniu władzy, jaką daje Pierścień.

2. Krasnoludy

Krasnoludy są przedstawiane jako rasa twardych, praktycznych i utalentowanych rzemieślników. Są oddani pracy, kowalstwu, budowaniu i poszukiwaniu skarbów. Choć nie są tak piękne czy magiczne jak elfy, posiadają siłę fizyczną, odwagę oraz ogromny szacunek dla tradycji.

• Funkcja społeczna: Krasnoludy pełnią rolę budowniczych, rzemieślników, a także obrońców, którzy są gotowi bronić swoich ziem i kultury. W Śródziemiu są też przedstawiane jako strażnicy skarbów i zasobów naturalnych, jak np. żelazo, kamień, złoto. Dla krasnoludów najważniejsze są więzi rodzinne i lojalność wobec własnego ludu.
• Przykład: Gimli, jeden z głównych bohaterów Władcy Pierścieni, jest krasnoludem, który początkowo ma negatywny stosunek do elfów, ale z czasem, w wyniku wspólnej walki, nawiązuje z nimi przyjaźń, co pokazuje, jak silne są więzi między krasnoludami i ich lojalność wobec swojej rasy.

3. Ludzie

Ludzie w Śródziemiu są rasą najbardziej zróżnicowaną pod względem charakteru, lojalności, ambicji i moralności. W Władcy Pierścieni ludzie są przedstawiani jako rasa o ogromnym potencjale, zarówno w sensie pozytywnym (odwaga, poświęcenie, zdolność do zmiany), jak i negatywnym (złudne pragnienie władzy, podatność na pokusy).

• Funkcja społeczna: Ludzie pełnią kluczową rolę w walce z siłami zła, ale także ukazują wady i słabości ludzkości, takie jak chciwość, zdrada i łatwość poddania się korupcji. Różne królestwa ludzkie (Gondor, Rohan) mają różne role, ale łączy je wspólny cel – ocalenie Śródziemia przed złem.
• Przykład: Aragorn, który reprezentuje ludzi z Gondoru, to przykład bohatera, który łączy cechy przywódcy, wojownika i prawowitego króla. Jego walka o odzyskanie tronu Gondoru symbolizuje nadzieję ludzi na odrodzenie i naprawę zniszczonego społeczeństwa.

4. Orki

Orki, będące jednym z najbardziej złośliwych i okrutnych stworzeń w Śródziemiu, pełnią rolę wroga, który jest posłuszny sile zła (Sauronowi). Są istotami zdegenerowanymi i zdehumanizowanymi, stworzeniami zła, które działają w imię dominacji i przemocy.

• Funkcja społeczna: Orki są przedstawiane jako siła destrukcyjna, która zagraża porządkowi w Śródziemiu. Są to istoty niezdolne do tworzenia własnej kultury czy wartości, stanowiąc symbol chaosu i zła, które próbuje zniszczyć wszystko, co dobre.
• Przykład: Orki w Władcy Pierścieni są głównie bezmyślnymi żołnierzami Saurona, których celem jest zniszczenie Śródziemia. Ich rola jest czysto destrukcyjna – nie mają indywidualnych cech, a ich działania są zdeterminowane przez władcę, któremu służą.

5. Hobbici

Hobbici są niewielką rasą, znaną ze swojej prostoty, spokoju i miłości do ziemi. Choć początkowo mogą wydawać się nieistotni, to w rzeczywistości pełnią w Śródziemiu kluczową rolę, ukazując znaczenie małych czynów i skromnego bohaterstwa w kontekście wielkich wydarzeń.

• Funkcja społeczna: Hobbici reprezentują prostotę i niewinność, ale także odwagę w obliczu zła. Choć nie dążą do władzy ani chwały, to ich wybory i działania mają ogromne znaczenie dla ostatecznego zwycięstwa dobra.
• Przykład: Frodo Baggins, główny bohater Władcy Pierścieni, to przykład małego bohatera, który mimo swoich początkowych lęków i niezdolności staje się kluczową postacią w walce z Sauronem. Jego poświęcenie i determinacja pokazują, że nawet najmniejsza istota może zmienić bieg historii.

Tolkien poprzez różnorodność ras i grup społecznych w Śródziemiu pokazuje bogaty wachlarz cech ludzkich i nie-ludzkich, a także moralnych wyborów, które są kluczowe w kontekście walki dobra ze złem. Każda z grup pełni specyficzną rolę w społeczeństwie, odpowiadając za inne wartości i funkcje, a ich interakcje, sojusze i konflikty tworzą złożoną sieć zależności, która stanowi fundament fabuły jego książek.

Władza i hierarchie społeczne

W Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena władza i przywództwo są kluczowymi tematami, a postacie takie jak Aragorn, Saruman czy Sauron pełnią różne role w kontekście struktur władzy i legitymacji. Poprzez te postacie i ich relacje, Tolkien ukazuje, jak różne mechanizmy legitymacji władzy oraz style przywództwa mogą kształtować społeczeństwo. Analizując te mechanizmy, można dostrzec ich podobieństwa do rzeczywistych społeczeństw, polityki oraz historii.

1. Aragorn – Przywódca sprawiedliwy i dziedzic

Aragorn jest idealnym przykładem przywódcy, którego władza jest oparta na dziedziczeniu oraz na zasadach sprawiedliwości i mądrości. Pochodzi on z prawowitego rodu królewskiego (jest potomkiem Elendila i Isildura), a jego przywództwo jest wspierane przez honor, mądrość i odwagę. Jego droga do objęcia tronu Gondoru jest pełna trudów, ale dzięki swojej determinacji, poświęceniu i moralności zyskuje szacunek różnych grup społecznych.

• Mechanizm władzy: Władza Aragorna opiera się na dwóch filarach: dziedziczeniu i zasługach. Jako prawowity następca tronu, jego władza jest legitymizowana przez tradycję i historię, ale równocześnie wykazuje się on prawdziwymi zdolnościami przywódczymi, które udowadnia w trakcie swojej misji. Aragorn zdobywa lojalność ludzi, nie tylko poprzez swoje pochodzenie, ale także przez swoje działania, walcząc za sprawiedliwość i dobro.
• Odniesienie do rzeczywistego społeczeństwa: Legitymacja władzy w rzeczywistych monarchiach często opierała się na prawie dziedziczenia, które było uznawane przez tradycję i społeczne instytucje. Jednak władza nie zawsze była wystarczająco stabilna, jeśli monarchowie nie mieli poparcia swoich poddanych lub nie potrafili skutecznie rządzić. Aragorn pokazuje, że prawdziwy przywódca musi dowieść swojej wartości w działaniu i zyskać poparcie ludu.

2. Saruman – Przywódca technokratyczny, oparty na sile intelektu i technologii

Saruman, początkowo jeden z najbardziej szanowanych czarodziejów, jest postacią, która reprezentuje niebezpieczeństwo wykorzystywania władzy w imię własnych ambicji. Saruman, choć ma pełną kontrolę nad swoimi poddanymi i jest na początku uznawany za autorytet, stopniowo traci władzę, gdy zaczyna dążyć do zdobycia Pierścienia i podporządkowania sobie Śródziemia.

• Mechanizm władzy: Saruman opiera swoją władzę na wiedzy, technologii (maszyny i przemysł), oraz manipulacji. Początkowo postrzegany jako mądry i uznawany za autorytet, ostatecznie traci poparcie, ponieważ wykorzystuje swoją władzę do zaspokajania własnych pragnień, a nie w interesie dobra ogółu. Jego pragnienie władzy jest napędzane przez chciwość i ambicje, co prowadzi do jego upadku.
• Odniesienie do rzeczywistego społeczeństwa: Saruman może być postrzegany jako symbol technokratów lub liderów, którzy wierzą, że wiedza i technologia są kluczem do uzyskania władzy. W rzeczywistych społeczeństwach zdarza się, że osoby, posiadające ogromną wiedzę i dostęp do nowoczesnych technologii, zyskują władzę, ale ich działania mogą prowadzić do utraty władzy, jeśli zaczynają używać tej władzy w sposób egoistyczny lub destrukcyjny. Jego upadek przypomina upadek autorytetów, które tracą moralność i zaufanie swoich poddanych.

3. Sauron – Tyran, który zdobywa władzę poprzez przemoc i strach

Sauron reprezentuje najciemniejszą formę władzy – tyranię, która jest oparta na przemocy, strachu i manipulacji. Jego władza jest ukazana przez siłę i moc Pierścienia, który daje mu kontrolę nad innymi rasami. Sauron dąży do całkowitej dominacji nad Śródziemiem i podporządkowania sobie wszystkich ras. Jego kontrola nad orkami i innymi sługami jest przykładem władzy, która opiera się na zastraszaniu i podporządkowywaniu sobie innych.

• Mechanizm władzy: Sauron nie zyskuje władzy w tradycyjny sposób – nie jest potomkiem żadnej szlachetnej dynastii ani nie działa w interesie dobra. Jego władza jest oparta na strachu i brutalności, co w końcu prowadzi do jej rozpadu, gdy mieszkańcy Śródziemia stają się gotowi walczyć z tyranią.
• Odniesienie do rzeczywistego społeczeństwa: Sauron może być utożsamiany z tyranami i dyktatorami, którzy zdobywają władzę przez przemoc i strach, ignorując prawa swoich obywateli i zaspokajając tylko własne ambicje. Takie reżimy mogą utrzymywać się przez jakiś czas, ale ich władza jest bardzo wątła, ponieważ opiera się na strefach represji i destrukcji. Rządy te mogą zostać obalone, gdy opór społeczeństwa wzrasta, tak jak w przypadku upadku Saurona.

4. Mechanizmy władzy w Śródziemiu

W Śródziemiu legitymacja władzy jest różnorodna i może opierać się na różnych zasadach:

• Tradycja i dziedzictwo: Tak jak w przypadku Aragorna, władza może wynikać z historycznego dziedzictwa i linii krwi, co jest typowe dla monarchii.
• Moralność i zasługi: Władza może być również zdobyta poprzez działania jednostki, jej mądrość, uczciwość i sprawiedliwość, jak to ma miejsce w przypadku Aragorna.
• Wiedza i technologia: Saruman pokazuje, że władza może być zdobyta przez posiadanie wiedzy i technologii, ale jeśli zostanie użyta w niewłaściwy sposób, może prowadzić do utraty władzy.
• Siła i strach: W przypadku Saurona, władza jest utrzymywana poprzez strach i przemoc, ale jest to władza pozbawiona prawdziwej akceptacji społecznej i w końcu prowadzi do destrukcji.

5. Odniesienie do rzeczywistych społeczeństw

W rzeczywistych społeczeństwach mechanizmy władzy także są zróżnicowane i obejmują:

• Monarchie i dynastie: Jak Aragorn, niektóre systemy rządowe opierają się na tradycji i dziedzictwie.
• Demokracja i zasługi: W społeczeństwach demokratycznych, władza jest zdobywana przez poparcie obywateli, którzy wybierają swoich liderów na podstawie zasług, obietnic i wartości.
• Reżimy totalitarne: Takie jak rządy Saurona, opierają się na strachu, represjach i manipulacjach, gdzie władza jest utrzymywana przez terror.
• Technokracja: Jak Saruman, niektóre reżimy mogą opierać się na wiedzy i technologii, ale bez troski o dobro ogółu, co może prowadzić do upadku takiego systemu.

Przywództwo w Władcy Pierścieni jest przedstawione przez różnorodne mechanizmy dążenia do władzy, które w rzeczywistości mogą mieć swoje odpowiedniki w różnych formach rządów. Tolkien pokazuje, że władza, która opiera się na tradycji, moralności, zasługach, ale także na sile i strachu, ma swoje konsekwencje. Władcy, którzy ignorują dobro wspólne, mogą szybko utracić swoje poparcie co jest w pełni analogiczne do historii politycznych w rzeczywistych społeczeństwach.

Społeczność i jednostka

W książkach J.R.R. Tolkiena, szczególnie w Władcy Pierścieni, postacie wielokrotnie stają przed wyborem między osobistymi pragnieniami a potrzebami wspólnoty. Konflikt między interesem jednostki a dobrem ogółu jest jednym z głównych tematów powieści, a bohaterowie, tacy jak Frodo, Sam czy Gandalf, zmierzają przez różnorodne próby, które wystawiają ich lojalność i moralność na próbę.

1. Frodo Baggins – Samotna odpowiedzialność a potrzeba wspólnoty

Frodo Baggins, główny bohater Władcy Pierścieni, od samego początku staje przed wielkim dylematem, kiedy przyjmuje odpowiedzialność za zniszczenie Pierścienia Władzy. Jego zadanie, które początkowo wydaje się bardzo indywidualne, z czasem okazuje się także wyzwaniem, które wymaga wsparcia ze strony innych. Chociaż Frodo rozumie wagę misji, to przejście przez wszystkie niebezpieczeństwa i trudności powoduje, że jego postawa ewoluuje, a konflikt między jego osobistym pragnieniem zakończenia zadania a lojalnością wobec wspólnoty staje się coraz bardziej wyraźny.

• Konflikt wewnętrzny: Frodo przez długi czas zmaga się z odpowiedzialnością za Pierścień, który ma moc korumpującą. Chociaż jego celem jest dobro ogółu, Pierścień stopniowo staje się ciężarem, który sprawia, że Frodo zaczyna wątpić we własne siły i możliwości. W miarę jak podróż staje się coraz bardziej wyczerpująca, Frodo wchodzi w konflikt z osobistymi pragnieniami i potrzebą oddania się wspólnej sprawie.
• Samotność w misji: Choć Frodo zdaje sobie sprawę z tego, że Pierścień musi zostać zniszczony, to jego walka z własnym egoizmem i pokusą jest głęboka. Ostatecznie staje się również świadom tego, że tylko przez poświęcenie swoich pragnień dla większego dobra, będzie w stanie zakończyć misję.
• Wspólnota: Z biegiem czasu Frodo zaczyna dostrzegać, jak ważna jest pomoc innych, jak w przypadku lojalności Sama, który ostatecznie ratuje Froda przed zniszczeniem przez Pierścień. Frodo, choć na początku bardzo samodzielny w swojej misji, ostatecznie rozumie, że jego zadanie nie jest tylko jego własnym celem – jest częścią większej wspólnoty, której dobro zależy od poświęcenia jednostek.

2. Samwise Gamgee – Lojalność i poświęcenie dla wspólnoty

Samwise Gamgee to przykład postaci, która stawia dobro wspólnoty ponad własne interesy. Choć Sam początkowo jest zwykłym ogrodnikiem, który pomaga Frodo, jego postawa i decyzje w miarę rozwoju wydarzeń pokazują, jak głęboka jest jego lojalność wobec przyjaciela i całego Śródziemia.

• Samotność i poświęcenie: Sam staje w obliczu trudnych wyborów, ale zawsze wybiera pomoc Frodo i dobro ogółu. Choć przez całą podróż Sam doświadcza wielu trudności, jego motywacja jest niezmienna – zawsze kieruje się miłością i lojalnością wobec Froda. Sam nie myśli o własnym zysku czy o swojej wygodzie, ale o bezpieczeństwie misji i wspólnocie, którą reprezentują bohaterowie.
• Wewnętrzny konflikt: Sam zmaga się także z własnymi obawami – obawia się, że misja zakończy się niepowodzeniem i że nie będzie w stanie pomóc Frodo. Jednak ostatecznie to jego postawa pełna poświęcenia i gotowości do oddania własnych pragnień na rzecz dobra wspólnego, okazuje się kluczowa dla sukcesu całej misji. Sam wyróżnia się także tym, że jego osobista troska o Frodo, nawet w najbardziej kryzysowych momentach, pozwala utrzymać równowagę w ich relacji i zapewnia, że Pierścień zostanie zniszczony.

3. Gandalf – Mądrość, przywództwo a dylematy moralne

Gandalf, jako czarodziej i jeden z kluczowych przywódców w walce z Sauronem, często staje przed dylematem wyboru między interwencją jednostkową a prowadzeniem wspólnoty do zwycięstwa. Jego rolą jest nie tylko kierowanie wojną, ale także udzielanie rad bohaterom w ich indywidualnych zmaganiach.

• Dylemat przywódcy: Gandalf rozumie, jak wielka jest rola jednostki w historii, ale nigdy nie stawia siebie na pierwszym planie. Jego decyzje, choć są często strategiczne, pokazują jego głęboką wiarę w potencjał innych, szczególnie w zwykłych ludziach, takich jak Frodo czy Sam. Gandalf nie chce przejąć władzy nad Pierścieniem, mimo że mógłby, to zrobić, ponieważ rozumie, że potęga i korupcja, jaką niesie Pierścień, byłyby, zbyt wielkie, nawet dla niego.
• Relacja z Frodem i Samem: Gandalf pełni rolę mentora, który wspiera bohaterów, ale nie ingeruje zbytnio w ich decyzje. Zamiast tego, próbuje pokazać im drogę do zrozumienia własnych wyborów i ich konsekwencji. Jego rola polega na tym, by, nauczyć bohaterów, jak stawić czoła własnym słabościom, bez narzucania im woli.
• Wspólnota a jednostka: Gandalf wielokrotnie podkreśla, że choć każda jednostka ma swoje znaczenie, to najważniejsze jest dobro wspólnoty. W jego działaniach wyraźnie widać, jak ważne jest dla niego kierowanie całą drużyną do ostatecznego celu, a nie koncentracja na jednostkowych ambicjach. Jednocześnie jednak, w trudnych momentach, nie waha się oddać swoich racji i uznać, że to indywidualne decyzje – takie jak decyzja Froda o zniszczeniu Pierścienia – będą kluczowe dla sukcesu.

4. Inne postacie – Konflikt jednostki z interesem wspólnoty

• Boromir: Konflikt Boromira jest najbardziej bezpośredni. Jego pragnienie użycia Pierścienia dla dobra Gondoru stawia go w opozycji do misji zniszczenia Pierścienia. Boromir jest przykładem postaci, która w ostateczności nie potrafi przełamać egoistycznego impulsu i wierzy, że władza (w postaci Pierścienia) może pomóc jego ludowi.
• Gollum: Gollum jest tragicznym przykładem jednostki, której chciwość i przywiązanie do Pierścienia prowadzą do całkowitego oderwania od wspólnoty. Jego historia ukazuje, jak łatwo można ulec pokusie władzy, gdy jednostka nie potrafi dostrzec wyższych wartości, które wiążą się z troską o innych.

Postacie w książkach Tolkiena, takie jak Frodo, Sam i Gandalf, zmieniają się i rozwijają, borykając się z konfliktem między indywidualnymi pragnieniami a potrzebą wspólnoty. W szczególności, ich podróże ukazują, jak bohaterowie muszą przezwyciężyć swoje osobiste pragnienia, lęki i słabości, by wypełnić misję, która ma na celu dobro ogółu. Te dylematy moralne i wewnętrzne konflikty są jednym z najistotniejszych elementów narracyjnych w twórczości Tolkiena, ukazując uniwersalne prawdy o ludzkiej naturze, lojalności i poświęceniu.

Mitologia, religia i tożsamość

Mitologia i socjologia

Mitologia stworzona przez J.R.R. Tolkiena w jego dziełach, szczególnie w Silmarillionie oraz Władcy Pierścieni, odzwierciedla wiele struktur społecznych, które mają analogie do rzeczywistych hierarchii, władzy i porządków społecznych. Tolkien, jako wykształcony filolog i uczony, bardzo świadomie tworzył systemy mitologiczne, które nie tylko były głęboko osadzone w tradycjach literackich, ale także odzwierciedlały złożone struktury społeczne, zarówno w wymiarze boskim, jak i ludzkim. Te elementy są integralną częścią jego narracji i stanowią tło dla opowieści o bohaterach i konfliktach w Śródziemiu.

1. Hierarchie boskie – Porządek i władza nad światem

W mitologii Tolkiena, struktura boska jest oparta na wyraźnych hierarchiach, w których różne istoty – począwszy od najwyższych bóstw, czyli Valarów (bogowie), aż po Majarów (mniejsze duchy) – mają swoje określone role, władze i funkcje w stworzeniu i utrzymaniu porządku w świecie. W tym porządku można zauważyć wyraźne odniesienia do ludzkich społeczeństw, w których władza jest podzielona i uporządkowana.

• Eru Ilúvatar – najwyższy byt: Najwyższą postacią w mitologii Tolkiena jest Eru Ilúvatar, stwórca świata i wszystkiego, co istnieje. Eru to postać, która pełni funkcję “Stwórcy”, mając jedyną absolutną moc, która jest ponad wszystkimi innymi bytami. Jego pozycja jest niekwestionowana, co odzwierciedla boskość, nieosiągalną dla innych. Jest to postać, która kieruje całym porządkiem świata, co ma swoje odpowiedniki w mitologiach innych kultur, gdzie najwyższe bóstwo jest źródłem wszelkiej mocy i prawa.
• Valarowie – istoty boskie: Valarowie są potężnymi duchami stworzonymi przez Eru Ilúvatara, które zarządzają światem Ardy (Ziemią). Każdy z Valarów ma swoją określoną rolę, np. Manwë jest władcą nieba, Varda królową gwiazd, Aulë bogiem kowali i rzemiosła, a Melkor (który później staje się Sauronem) jest bogiem chaosu i zniszczenia. To ich zadaniem jest dbanie o porządek w świecie, co ma ścisłe analogie do hierarchii władzy w społeczeństwach ludzkich, gdzie różne grupy rządzące mają swoje specjalizacje i odpowiedzialności.
• Majarowie – duchy służebne: Majarowie to niżsi duchowie, którzy wspierają Valarów w zarządzaniu światem. Choć nie mają tak wielkiej mocy jak Valarowie, są istotni dla funkcjonowania porządku boskiego. Ich rolę w mitologii można porównać do urzędników czy doradców w ludzkich społeczeństwach – pełnią służebne, ale nie mniej ważne zadania. Gandalf, Saruman czy Sauron w Władcy Pierścieni to przykłady Majarów, którzy mają moc, ale ich działanie jest ograniczone przez wolną wolę i decyzje innych postaci.

2. Władza w Śródziemiu

W Władcy Pierścieni oraz Silmarillionie widać wyraźnie, jak różne formy władzy są ukazane – od boskich, przez królewskie, aż po tyranię. Toklenowska mitologia ukazuje, jak niektóre postacie zdobywają i utrzymują władzę, natomiast inne tracą ją z powodu swoich działań lub moralnego upadku.

• Monarchia – dziedziczenie władzy: W wielu przypadkach władza w Śródziemiu opiera się na zasadzie dziedziczenia, co ma swoje odpowiedniki w rzeczywistych monarchiach. Przykładem jest Aragorn, który jest potomkiem Isildura i dziedziczy tron Gondoru. Jego władza, choć pierwotnie nieuznawana przez wielu, zostaje ostatecznie przyjęta, ponieważ spełnia on wymagania moralne i umiejętności przywódcze, które czynią go godnym. Podobnie jak w rzeczywistej monarchii, władza Aragorna opiera się zarówno na prawie dziedziczenia, jak i na jego własnych zasługach.
• Sauron – tyrania: Sauron, który zdobywa władzę nad Śródziemiem, jest przykładem tyrana, którego władza opiera się na strachu, przemocy i manipulacjach. Choć Sauron początkowo mógł mieć pewną formę władzy jako Valar, jego późniejsze działania sprawiają, że jego władza staje się nieakceptowalna i destrukcyjna. Władza Saurona przypomina tyranię, która jest zdobywana siłą, nie mając żadnej moralnej podstawy ani zgody rządzonych.
• Saruman – władza technokratyczna: Saruman to postać, która reprezentuje formę władzy technokratycznej. Jego dążenie do zdobycia Pierścienia władzy i przemiany Śródziemia w potęgę opartą na machinach i technologii przypomina autorytarną władzę, w której intelekt i technologia mają przeważający wpływ. Saruman nie jest władcą dziedzicznym ani boskim, jego władza wynika z wiedzy i umiejętności manipulacji, co może mieć analogię do współczesnych systemów, gdzie władza wynika z technokratycznego autorytetu.

3. Porządek społeczny – Role ras i grup

Tolkien stworzył w Śródziemiu społeczeństwo zróżnicowane pod względem rasowym, w którym każda rasa, a także każda postać, pełni określoną rolę w utrzymaniu porządku społecznego. Rasy w Śródziemiu, takie jak Elfy, Ludzie, Krasnoludy, Orki i inne, mają różne charaktery i role, które są w dużej mierze osadzone w mitologicznych archetypach i odpowiadają za różne funkcje w społeczeństwie.

• Elfy – klasa arystokratyczna: Elfy, jako rasa nieśmiertelna i mądra, są przedstawione jako klasa arystokratyczna, pełniąca rolę strażników wiedzy i tradycji. Z racji swojej długowieczności oraz bliskości z naturą, Elfy są postrzegane jako opiekunowie porządku i piękna Śródziemia. Widać to na przykładzie elfickich królów, takich jak Elrond i Thranduil, którzy rządzą swoimi ludźmi z szacunkiem i mądrością.
• Ludzie – klasy średnie i władza dynastii: Ludzie w Śródziemiu mają bardziej zróżnicowaną strukturę społeczną, od biedniejszych klas w wioskach, przez arystokrację i monarchów, aż po bohaterów, którzy pełnią rolę przywódców (np. Aragorn). Struktura społeczna wśród ludzi jest bardziej dynamiczna i podatna na zmiany, co odzwierciedla ewolucję systemów społecznych w rzeczywistości.
• Krasnoludy – klasa rzemieślnicza: Krasnoludy w Śródziemiu są przedstawicielami klasy rzemieślniczej i wojowników. Jako mistrzowie w kowalstwie i budowie, pełnią funkcję społeczną, która jest podstawą wielu ekonomii i struktur. Ich społeczeństwo jest hierarchiczne i oparte na tradycji, gdzie starszyzna i król mają władzę i autorytet.
• Orki – niewolnicy i siła zła: Orki, jako rasa służąca Sauronowi, pełnią rolę zła i chaosu w porządku społecznym Śródziemia. Są postaciami, które odzwierciedlają społeczności niewolnicze lub podległe władzy tyrana, gdzie jednostki nie mają żadnej wolności ani autonomii.

Mitologia stworzona przez Tolkiena jest bardzo przemyślana i pełna odniesień do rzeczywistych struktur społecznych. Hierarchia boska, władza oraz porządek społeczny są wyraźnie osadzone w tradycyjnych wzorcach, które odzwierciedlają zarówno autorytatywne, jak i demokratyczne modele rządów, jak i naturalne hierarchie społeczne. Tolkien w swojej twórczości z powodzeniem łączył elementy mitologiczne z realnymi problemami społecznymi, co sprawia, że jego dzieła pozostają ponadczasowe i wciąż aktualne w kontekście rozważań nad władzą, hierarchią i porządkiem społecznym.

Religia i duchowość

Religijne i duchowe aspekty są głęboko obecne w twórczości J.R.R. Tolkiena, zarówno na poziomie fabularnym, jak i w budowie świata, który stworzył. Choć Tolkien starał się nie robić z Władcy Pierścieni i Silmarillionu tekstów jawnie religijnych, to w jego mitologii obecne są silne motywy teologiczne, moralne i duchowe, które odpowiadają na fundamentalne pytania o dobro, zło, zbawienie, poświęcenie i wolną wolę. Postacie takie jak Gandalf, Elrond, czy Eru Ilúvatar pełnią w tej mitologii istotną rolę, zarówno jako przewodnicy moralni, jak i reprezentacje wyższych, duchowych porządków.

1. Eru Ilúvatar – Stwórca i najwyższy byt

Eru Ilúvatar, stwórca Śródziemia, jest centralną postacią w mitologii Tolkiena i odgrywa kluczową rolę w religijnej i duchowej strukturze jego świata. Jego postać jest odpowiednikiem Boga w tradycji monoteistycznej, szczególnie w chrześcijaństwie, choć Tolkien nie chciał tego utożsamiać z konkretną religią.

• Eru jako Stwórca: Eru Ilúvatar jest stwórcą nie tylko Śródziemia, ale całego wszechświata, Ardy. Jego wola powołuje do życia Valarów i Majarów, którzy są odpowiedzialni za zarządzanie światem. Jako stwórca, Eru jest istotą niemal całkowicie transcendentalną – nie ingeruje bezpośrednio w świat, ale to jego zamysł kształtuje wszelkie wydarzenia. Ten sposób przedstawienia Boga w mitologii Tolkiena podkreśla ideę boskiej opatrzności, w której bóg, choć nie zawsze bezpośrednio obecny, zarządza historią i daje jej cel.
• Zasada wolnej woli: Eru Ilúvatar także daje istotom zamieszkującym Ardę wolną wolę, co jest kluczowe w rozwoju wydarzeń. To dzięki wolnej woli istoty, zarówno te dobre (jak Elfy i Ludzie), jak i te złe (jak Melkor/Sauron), mają możliwość podejmowania wyborów, które wpływają na losy świata. Wolna wola jest jednym z głównych tematów duchowych w książkach Tolkiena, ponieważ decyduje o moralnym charakterze postaci i wydarzeń.
• Boską rolą w świecie: Eru nie jest postacią, którą widzimy bezpośrednio na kartach książek, ale jego obecność i wpływ są nieustannie odczuwalne. W tym sensie Eru Ilúvatar może być postrzegany przez socjologów jako symbol wyższego porządku i wpływu boskiego na struktury społeczne, chociaż nie jest on bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń. Jego wpływ jest subtelny, ale fundamentalny.

2. Gandalf – Czarodziej jako duchowy przewodnik

Gandalf jest jedną z najważniejszych postaci w Władcy Pierścieni, pełniąc rolę mentora, lidera i duchowego przewodnika zarówno dla bohaterów, jak i dla całego Śródziemia. Jego rola wykracza poza tę typową dla czarodzieja; jest on również postacią religijną i moralną.

• Gandalf jako duchowy przewodnik: Gandalf, choć nie jest bezpośrednim bóstwem, pełni funkcję duchowego nauczyciela, który prowadzi bohaterów ku moralnym i etycznym wyborom. Jego rola przypomina postać proroka czy duchowego mistrza, który nie narzuca swojej woli, ale zachęca innych do odkrywania wyższych wartości. Jako Majar, Gandalf ma zrozumienie wyższej woli, ale także współczucie dla ludzkich słabości.
• Poświęcenie i zmartwychwstanie: Gandalf, podobnie jak wiele postaci w tradycjach religijnych, przechodzi przez proces “śmierci” i “zmartwychwstania”. Po walce z Balrogiem w kopalniach Morii, Gandalf “zmartwychwstaje” jako Gandalf Biały. To odrodzenie jest symbolicznym momentem w historii, w którym Gandalf staje się jeszcze silniejszym i bardziej zdecydowanym przewodnikiem dla bohaterów. Jest to motyw związany z ideą zbawienia, pokonywania ciemności i przemiany na lepsze.
• Gandalf jako przykład władzy moralnej: Jako postać pełniąca funkcję przewodnika, Gandalf pokazuje, jak duchowe i moralne przywództwo jest skuteczne. Nie rządzi on siłą, ale raczej mądrością i autorytetem, co może być postrzegane jako socjologiczna lekcja o tym, jak władza oparta na szacunku, a nie przemocy, może kształtować społeczeństwo.

3. Elrond – Mądrość i etyka władzy

Elrond, Władca Rivendell, to postać, która pełni rolę strażnika wiedzy i tradycji w Śródziemiu. Choć nie jest bezpośrednio bóstwem, jego funkcja w społeczności elfów ma wyraźnie duchowy charakter. Jako jeden z najmądrzejszych elfów, Elrond jest również uosobieniem mądrości i przenikliwości, które są ważne zarówno w kwestiach duchowych, jak i społecznych.

• Elrond jako symbol stabilności: Elrond reprezentuje stabilność wśród zmieniającego się świata. Jego postawa jest pełna mądrości, a jego decyzje w sprawach związanych z wojną i polityką są przemyślane, co daje mu status moralnego autorytetu. Elrond, jako osoba głęboko wierząca w dobro, pokazuje, jak silne fundamenty duchowe mogą stanowić podstawę decyzji politycznych i społecznych. Jego zdolność do współpracy z innymi rasami (np. Ludźmi, Krasnoludami) w imię wspólnego dobra pokazuje również, jak religijne i duchowe wartości mogą łączyć różne grupy społeczne.

4. Socjologiczne interpretacje postaci duchowych

Socjolodzy mogą postrzegać postacie takie jak Gandalf, Elrond czy Eru Ilúvatar w kontekście struktur społecznych i ich wpływu na funkcjonowanie wspólnoty. W kulturze Tolkiena, podobnie jak w wielu rzeczywistych społeczeństwach, postacie te pełnią rolę duchowych autorytetów, które kierują moralnym porządkiem, a ich wpływ na społeczeństwo jest niezwykle ważny.

• Władza i autorytet: W kontekście socjologii, postacie te reprezentują władzę nie przez siłę, ale przez mądrość, poświęcenie i moralność. Gandalf, jako przewodnik, ukazuje, że prawdziwa władza nie musi być oparta na przymusie, ale na autorytecie moralnym i duchowym.
• Wspólnota a jednostka: Socjologowie mogą również zauważyć, jak postacie te wyważają interesy jednostki i wspólnoty. Gandalf, Elrond i Eru Ilúvatar są przykładami postaci, które reprezentują dobro ogólne, ale dbają także o moralne i duchowe zdrowie jednostek, co może być interpretowane jako próba stworzenia harmonijnego społeczeństwa, w którym duchowe wartości są fundamentem stabilności społecznej.

Religijne i duchowe aspekty w twórczości Tolkiena mają głęboki wpływ na struktury społeczne w Śródziemiu. Postacie takie jak Eru Ilúvatar, Gandalf i Elrond pełnią funkcje duchowych przewodników, którzy nie tylko kierują bohaterami na ścieżki moralności, ale również reprezentują wyższy porządek, który kształtuje społeczeństwo. Te duchowe postacie i motywy, mimo że nie są przedstawiane w sposób jawnie religijny, pełnią funkcję ugruntowaną w tradycji religijnej, co może być interesującym obiektem analizy socjologicznej, zwłaszcza w kontekście legitymacji władzy, moralności i współczesnych wartości społecznych.

Tożsamość narodowa i etniczna

Motywy tożsamości etnicznej i narodowej są jednym z ważniejszych aspektów twórczości J.R.R. Tolkiena, szczególnie w kontekście interakcji między różnymi rasami i grupami społecznymi w jego świecie – Śródziemiu. Choć Tolkien twierdził, że nie pisał swoich książek z zamiarem komentowania współczesnych problemów społecznych czy politycznych, to jednak motywy związane z rywalizacją, współpracą, lojalnością i różnicami etnicznymi są głęboko obecne w jego dziełach. Analizując sposób, w jaki Tolkien przedstawia różnice etniczne i narodowe, można dostrzec ciekawe odniesienia do rzeczywistych społeczeństw i ich dynamiki.

1. Rywalizujące grupy – Elfy i Ludzie

W świecie Tolkiena, różne grupy etniczne i rasowe odgrywają różnorodne role, a ich interakcje są często obciążone historią rywalizacji, napięć i współpracy. Elfy i Ludzie są dwoma głównymi rasami, których tożsamość etniczna i narodowa ma szczególne znaczenie w kontekście historii i struktury społecznej Śródziemia.

• Elfy jako symboliczna arystokracja: Elfy w twórczości Tolkiena często przedstawiane są jako rasa starsza, bardziej zaawansowana technologicznie, mądra i niemal nieśmiertelna. Mają w sobie cechy, które mogą być postrzegane jako arystokratyczne, a ich tożsamość etniczna często wiąże się z dumą i poczuciem wyższości wobec innych ras, szczególnie Ludzi. Ich duma wynika z długowieczności, bliskości z naturą i wykształcenia, a także z poczucia bycia “pierwotnymi” mieszkańcami Śródziemia, którzy byli świadkami stworzenia świata przez Eru Ilúvatara.
• Ludzie jako młodsza, bardziej dynamiczna rasa: Ludzie w Śródziemiu są natomiast przedstawiani jako młodsza rasa, o krótszym życiu, ale bardziej dynamiczna i elastyczna. Choć są mniej doświadczeni niż Elfy, ich zdolność do adaptacji, przemiany i wzrostu w siłę czyni ich kluczowym elementem w historii Śródziemia. Ludzie muszą zmagać się z historią, w której często byli traktowani jako mniej ważni niż Elfy, a ich miejsce w świecie nie jest od razu pewne. Jednak to w ludziach, takich jak Aragorn, znajduje się nadzieja na przyszłość Śródziemia – są oni symbolem nowej siły i możliwości.
• Rywalizacja i współpraca: Elfy i Ludzie przez większość historii w książkach Tolkiena są oddzieleni, a ich interakcje na przestrzeni wieków były obarczone rywalizacją i nieufnością. To napięcie jest widoczne w wielu wątkach, np. w konflikcie między Elrondem a Isildurem w Władcy Pierścieni. Niemniej jednak, kluczowym motywem w historii jest moment, w którym Elfy i Ludzie łączą swoje siły, by, stawić czoła wspólnemu wrogowi, takiemu jak Sauron. To współdziałanie mimo różnic etnicznych jest symbolem potencjału do przezwyciężenia podziałów i budowania wspólnoty.

2. Motywy tożsamości narodowej i etnicznej

W twórczości Tolkiena można dostrzec różne podejścia do tożsamości narodowej i etnicznej, które są realizowane zarówno w odniesieniu do indywidualnych ras, jak i narodów w Śródziemiu. Tolkien tworzy analogie do rzeczywistych narodów i ich historii, co może mieć implikacje w rozumieniu tożsamości narodowej, przynależności i integracji.

• Aragorn i Gondor – walka o narodową tożsamość: Postać Aragorna, dziedzica tronu Gondoru, jest centralna w przedstawieniu problematyki narodowej tożsamości. Aragorn jako przedstawiciel dawnego królestwa, które zostało zrujnowane przez upadek i zapomnienie, staje się symbolem odzyskania dawnej chwały i wzmocnienia narodowej tożsamości. Jego misja, by, odzyskać tron i przywrócić dawną potęgę Gondoru, jest motywem walki o narodową jedność i honor. To przypomina procesy narodowego budzenia się, gdzie przeszłość i historia narodowa stają się podstawą dla przyszłego odrodzenia.
• Krasnoludy i ich tożsamość etniczna: Krasnoludy, choć mniej obecne w kontekście narodowej tożsamości niż Elfy czy Ludzie, mają swoją wyraźną, odrębną kulturę, która skupia się na rzemiośle, wierzeniach i lojalności wobec własnej grupy. Podobnie jak Elfy, Krasnoludy często czują dumę ze swojej odrębności i preferują zamknięte społeczności, oparte na tradycji. Ich interakcje z innymi rasami, szczególnie z Elfami, często charakteryzują się napięciem i brakiem zaufania, ale ostatecznie udaje im się połączyć siły.

3. Socjologiczne implikacje motywów tożsamości etnicznej i narodowej

Motywy tożsamości etnicznej i narodowej w twórczości Tolkiena mają głębokie implikacje socjologiczne, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestie integracji, konfliktów między grupami etnicznymi oraz współpracy ponad podziałami.

• Konflikty i integracja grup etnicznych: W książkach Tolkiena często pojawia się motyw nieufności i rywalizacji między rasami, które mogą być odczytywane jako metaforyczne przedstawienie rzeczywistych konfliktów etnicznych i narodowych. Tolkien ukazuje, jak historyczne nieporozumienia, różnice kulturowe i strach przed obcymi mogą prowadzić do napięć między grupami. Z drugiej strony, pokazuje również, jak te grupy, mimo początkowej wrogości, mogą współpracować w obliczu wspólnego zagrożenia. Jest to doskonały przykład na to, jak grupy etniczne mogą przezwyciężyć uprzedzenia i łączyć siły w obliczu wspólnych celów.
• Narodowa tożsamość i jej przemiany: Przykład Aragorna, który walczy o odzyskanie tronu i odbudowę dawnej potęgi Gondoru, jest socjologiczną ilustracją tego, jak tożsamość narodowa może być kształtowana przez historię, legendy i przekonania. Wspólnota narodowa w tym przypadku jest podzielona, ale zjednoczona przez ideę odzyskania tego, co utracone. To pokazuje, jak tożsamość narodowa jest procesem dynamicznym, kształtowanym przez historię, politykę i kulturowe wartości.
• Rasy jako metafory społeczne: W Śródziemiu, każda z ras pełni określoną rolę społeczną, co może być analizowane jako metafora dla realnych społeczności i ich struktur. Elfy, Ludzie, Krasnoludy i Orki reprezentują różne formy organizacji społecznych, z różnymi wartościami i hierarchiami, co pozwala na refleksję nad sposobem, w jaki w rzeczywistości społeczeństwa tworzą swoje własne tożsamości i wchodzą w interakcje z innymi grupami.

Motywy tożsamości etnicznej i narodowej w twórczości Tolkiena są istotnym elementem kształtującym fabułę, postaci oraz konflikty w jego książkach. Elfy, Ludzie, Krasnoludy i inne rasy w Śródziemiu odzwierciedlają różne aspekty tożsamości, od separacji i rywalizacji po współpracę i integrację w obliczu wspólnych zagrożeń. Z socjologicznego punktu widzenia, te motywy umożliwiają refleksję nad realnymi zjawiskami społecznymi, takimi jak konflikty etniczne, narodowe, procesy integracji oraz rolę tradycji i historii w kształtowaniu tożsamości grup. Tolkien, tworząc Śródziemie, nie tylko opowiadał historię, ale także podejmował ważne pytania dotyczące społeczeństw i ich sposobu funkcjonowania w złożonym świecie.

Społeczne przesłanie J.R.R. Tolkiena

Etyka i moralność

Twórczość J.R.R. Tolkiena, choć w pierwszej kolejności osadzona w fantastycznym świecie, jest głęboko przesiąknięta normami moralnymi, które mają swoje korzenie w realnych wartościach społecznych i etycznych. Tolkien, jako autor wykształcony w tradycji chrześcijańskiej, wplótł w swoje dzieła wątki moralne i wartości duchowe, choć nigdy nie tworzył jawnych alegorii religijnych. Jego utwory są bogate w różnorodne motywy moralne, które można odczytywać zarówno jako uniwersalne lekcje etyczne, jak i refleksje nad ludzką naturą i jej dążeniami.

1. Walka dobra ze złem

Motyw walki dobra ze złem jest centralny w twórczości Tolkiena, zwłaszcza w Władcy Pierścieni i Silmarillionie. Konflikt między siłami dobra i zła nie jest jednak przedstawiony w sposób prosty, lecz bardziej złożony, gdzie dobro nie zawsze jest jednoznaczne, a zło ma wiele odcieni.

• Zło jako korupcja i degeneracja: W Władcy Pierścieni zło jest personifikowane przez Saurona i jego sługusów, ale także w postaciach takich jak Saruman czy Gollum. Zło nie jest czymś wrodzonym, ale wynika z wyborów, które jednostki podejmują. Sauron, Melkor w Silmarillionie i inne postacie ulegają powolnej degradacji moralnej, co stanowi przestroge przed konsekwencjami chciwości, pychy i dążenia do władzy. Zło w świecie Tolkiena jest więc często wynikiem braku umiaru i nadmiernej koncentracji na własnej woli.
• Dobro jako poświęcenie: Dobro w twórczości Tolkiena reprezentuje gotowość do poświęcenia siebie dla większego dobra. Postacie takie jak Frodo, Sam, Gandalf, Aragorn, a nawet Gollum, w pewnym momencie muszą podjąć decyzję, która wymaga ofiary. Choć nie zawsze łatwa i bezbolesna, droga do zwycięstwa dobra nad złem w Śródziemiu wiąże się z wieloma poświęceniami, co podkreśla moralną wartość altruizmu i gotowości do służenia innym.

2. Poświęcenie i heroizm

Poświęcenie jest jednym z kluczowych motywów w twórczości Tolkiena, a bohaterowie jego książek często muszą podjąć działania, które wymagają od nich dużych ofiar.

• Frodo i Sam: W Władcy Pierścieni postacie Froda i Sama są przykładami heroizmu, który opiera się na poświęceniu dla dobra wspólnego. Frodo, mimo swojego małego wzrostu i początkowej niewiedzy, podejmuje się misji zniszczenia Pierścienia Władzy. Sam, choć często pomijany w analizach, odgrywa równie ważną rolę, ponieważ jego oddanie i gotowość do poświęceń są równie ważne, jak sama misja Froda. Poświęcenie i wytrwałość, jaką obaj bohaterowie wykazują, stanowią ważny element filozofii moralnej Tolkiena.
• Aragorn: Postać Aragorna jest także silnie związana z poświęceniem. Jego życie jest poświęcone nie tylko przywróceniu królestwa Gondoru, ale również obronie dobra i sprawiedliwości w całym Śródziemiu. Jako wędrowny książę, Aragorn jest przykładem lidera, który nie dąży do władzy dla samej władzy, ale traktuje ją jako ciężar. Jego heroizm jest głównie związany z odpowiedzialnością i umiejętnością podejmowania trudnych decyzji.

3. Przyjaźń i lojalność

Tolkien przywiązywał ogromną wagę do relacji międzyludzkich, a szczególnie do przyjaźni i lojalności jako wartości, które mają fundamentalne znaczenie w jego świecie. Dwa wątki związane z tymi wartościami szczególnie wyróżniają się w Władcy Pierścieni.

• Frodo i Sam: Najbardziej wyrazistym przykładem wartości przyjaźni i lojalności jest relacja między Frodem a Samem. Sam nie opuszcza Froda ani na chwilę, mimo licznych trudności i niebezpieczeństw, które czekają na nich podczas wędrówki do Mordoru. Ich przyjaźń jest ostatecznie tym, co pozwala im przetrwać najcięższe chwile. Sam jest gotów poświęcić własne życie dla przyjaciela, co czyni go jednym z najbardziej oddanych bohaterów literackich.
• Braterstwo i współpraca: W Władcy Pierścieni motyw przyjaźni rozciąga się również na inne postacie. Przykład braterstwa i współpracy między różnymi rasami i narodami Śródziemia (np. Elfy, Ludzie, Krasnoludy) jest równie silny. Choć różnice etniczne są obecne, w obliczu wspólnego zagrożenia, postacie potrafią współpracować. Wspólna walka o dobro w Śródziemiu pokazuje, jak lojalność wobec wspólnego celu potrafi jednoczyć nawet najróżniejsze grupy społeczne.

4. Szacunek do natury i harmonia ze światem

Kolejnym istotnym elementem norm moralnych w twórczości Tolkiena jest szacunek do natury i świata przyrody. Tolkien, będąc zapalonym miłośnikiem przyrody, ukazuje w swoich książkach wiele symbolicznych odniesień do potrzeby, harmonii z naturą.

• Hobbiton i rolnicy: Hobbici, szczególnie w Hobbicie i Władcy Pierścieni, żyją zgodnie z rytmem natury. Ich życie jest prostym, ale wartościowym przykładem szacunku dla natury i życia codziennego. Hobbiton, jako idealizowana kraina, jest świadectwem wartości harmonii i prostoty. To również symboliczne ostrzeżenie przed nadmiernym dążeniem do rozwoju i technologii, które mogą prowadzić do zniszczenia środowiska i równowagi.
• Drzewa i Eldarowie: Motyw natury ma swoje odzwierciedlenie w postaciach takich jak Entowie. Entowie, jako strażnicy lasów, reprezentują szacunek do natury i konieczność ochrony jej przed eksploatacją. W Silmarillionie wielką rolę odgrywają również postacie związane z żywiołami, jak Varda (bogini gwiazd) i Aulë (bóg rzemiosła), którzy reprezentują harmonię między naturą a ludzką działalnością.

5. Cnota pokory i walka z pychą

Pychą, jako moralny grzech, jest często ukazywana w twórczości Tolkiena. Postacie, które w wyniku pychy podejmują błędne decyzje, są często skazani na upadek.

• Gollum: Gollum jest postacią, która odzwierciedla niebezpieczeństwa pychy i chciwości. Jego obsesja na punkcie Pierścienia Władzy prowadzi go do moralnej i fizycznej degradacji. Gollum jest także przykładem na to, jak mała jednostka może zostać całkowicie zdominowana przez pragnienie władzy, które przekształca ją w “czyste” zło.

W twórczości Tolkiena wartości moralne są głęboko osadzone w jego mitologii i fabułach. Walka dobra ze złem, poświęcenie, przyjaźń, lojalność, szacunek do natury, pokora i walka z pychą – to tylko niektóre z norm, które przewijają się przez Władcę Pierścieni i inne dzieła Tolkiena. Wartości te nie są jednak przedstawione w sposób schematyczny – Tolkien pokazuje, że dobro i zło nie zawsze są jednoznaczne, a bohaterowie często muszą zmagać się z własnymi słabościami. To sprawia, że jego książki nie tylko oferują fantastyczne przygody, ale również głębokie refleksje nad ludzką naturą i naszymi moralnymi wyborami.

Przemiany społeczne

W twórczości J.R.R. Tolkiena, zmiany społeczne w Śródziemiu są widoczne nie tylko w kontekście rozwoju postaci, ale także w ewolucji struktur społecznych, politycznych i kulturowych. Jego dzieła, zwłaszcza Władca Pierścieni oraz Silmarillion, oferują obraz świata, w którym społeczeństwa przechodzą istotne transformacje, od upadku wielkich cywilizacji po powstanie nowych form rządów i wspólnot. Refleksje Tolkiena na temat ewolucji społeczeństw są związane z jego osobistym spojrzeniem na historię, politykę oraz rolę tradycji, religii i natury w rozwoju cywilizacji.

1. Zmiany społeczne w Śródziemiu – ewolucja społeczeństw

W Śródziemiu widoczne są zmiany społeczne na różnych poziomach – od upadku i odrodzenia wielkich królestw, przez reorganizację społeczności, po zmieniające się role poszczególnych ras i narodów.

• Upadek i odrodzenie Gondoru: Gondor, jedno z najpotężniejszych królestw w Śródziemiu, przechodzi przez okresy chwały, upadku i odbudowy. W Władcy Pierścieni widzimy, jak królestwo jest na skraju zniszczenia, a rządy nieudolnych władców prowadzą do osłabienia państwa. Ostatecznie, po długich latach walki, Gondor odzyskuje swoją wielkość za sprawą Aragorna, który przywraca monarchię i legitymację władzy. Odrodzenie Gondoru symbolizuje proces rekonstruowania struktury politycznej i społecznej, który jest możliwy tylko dzięki zjednoczeniu i odwołaniu się do tradycji przodków.
• Zmiany w relacjach rasowych i politycznych: W Śródziemiu występuje wiele ras – Elfy, Ludzie, Krasnoludy, Hobbici, Entowie, Orki – które przez wieki utrzymywały różne formy interakcji, zarówno pokojowych, jak i wrogo nastawionych. Początkowo, różnice etniczne i kulturowe były powodem konfliktów i nieufności (np. Elfy i Krasnoludy), ale z biegiem czasu, zwłaszcza w Władcy Pierścieni, te grupy zaczynają współpracować w obliczu wspólnego zagrożenia. Zmiany te odzwierciedlają dążenie do integracji i przezwyciężenia podziałów, co może być interpretowane jako metafora współczesnych procesów integracji między narodami i rasami.
• Upadek i korupcja Imperium Mordoru: Sauron i jego władza są odzwierciedleniem totalitarnego reżimu, który stara się zdominować Śródziemie poprzez przemoc, strach i manipulację. Mordor jest symbolem zdehumanizowanej, zdegenerowanej struktury społecznej, która stawia na absolutną dominację jednej ideologii (władzy Pierścienia). Upadek Saurona i zniszczenie Pierścienia jest symbolem zakończenia takiej formy społeczeństwa, które nie szanuje jednostki, jej godności ani wolności.

2. Ewolucja postaci i zmiany w strukturach społecznych

Tolkien pokazuje, jak postacie w jego książkach zmieniają się i ewoluują, odzwierciedlając rozwój społeczeństw Śródziemia.

• Aragorn – Od wędrowca do króla: Postać Aragorna, dziedzica tronu Gondoru, jest doskonałym przykładem ewolucji jednostki w kontekście zmian społecznych. Jako Aragorn (wędrowny książę), nie tylko przechodzi przez proces osobistego dojrzewania, ale także staje się symbolem powrotu do porządku społecznego i odnowienia struktury państwowej Gondoru. Jego przywództwo jest oparte na wartościach, takich jak odpowiedzialność, sprawiedliwość, pokora i gotowość do służenia innym. Aragorn reprezentuje nową formę przywództwa, w której monarchia jest odpowiedzialna przed swoimi poddanymi.
• Frodo i Sam – Zwykli bohaterowie w obliczu wielkich zmian: Ewolucja Froda i Sama od prostych hobbitów do bohaterów, którzy biorą na siebie wielki ciężar misji zniszczenia Pierścienia, jest przykładem na to, jak zmienia się jednostka pod wpływem okoliczności. Ich droga nie jest tylko fizyczną wędrówką, ale także metaforą przemiany, jaką przechodzą społeczeństwa w obliczu wielkich kryzysów. Ich przyjaźń i współpraca stają się symbolem tego, jak ważne jest wspólne działanie w trudnych chwilach.
• Gollum – Zdegenerowana jednostka i społeczeństwo: Gollum, który był niegdyś Hobbitem o imieniu Sméagol, ulega moralnej i społecznej degradacji wskutek swojej obsesji na punkcie Pierścienia Władzy. Jego postać może być odczytywana jako przestroga przed korupcją jednostki i społeczeństwa przez chciwość i pożądanie władzy. Gollum ilustruje, jak silna może być degradacja jednostki, kiedy zostaje poddana pokusom, które niszczą jej moralność.

3. Refleksje Tolkiena na temat ewolucji społeczeństw

Tolkien, choć nie komentował bezpośrednio współczesnych mu wydarzeń, jego prace są pełne refleksji na temat natury cywilizacji i ich ewolucji. Oto kilka wniosków, które mogą wynikać z analizy jego twórczości:

• Cykliczność historii: Tolkien pokazuje, jak społeczeństwa przechodzą przez cykle wzrostu, upadku i odrodzenia. Królestwa takie jak Gondor przeżywają chwile chwały, ale również upadają, by, ostatecznie, pod wpływem odpowiednich liderów, znowu odzyskać swoją świetność. To przypomnienie o tym, jak społeczeństwa są podatne na zmiany i jak ważne jest, by unikać pychy, degeneracji i zaniedbywania wartości.
• Wartości tradycji i kultury: Tolkien mocno akcentuje rolę tradycji, historii i wartości duchowych w kształtowaniu społeczeństw. W jego świecie wiele problemów społecznych jest wynikiem odrzucenia tradycji, jak w przypadku upadku Númenoru czy korupcji Sarumana, który porzuca swoje pierwotne przekonania. Tolkiena interesuje, jak społeczności mogą odrodzić się, wracając do swoich korzeni, do tego, co pierwotne i prawdziwe.
• Krytyka technologii i postępu: Tolkien, będąc osobą, która przeżyła okres wielkich przemian technologicznych i politycznych, wykazywał pewną nieufność wobec bezrefleksyjnego rozwoju technologii. W Władcy Pierścieni motywy związane z naturą i światem niezmiennym (np. Hobbiton) kontrastują z technologicznym postępem symbolizowanym przez Sarumana, który poprzez machiny i rozwój przemysłu niszczy równowagę przyrody. Można to rozumieć jako krytykę bezmyślnego dążenia do rozwoju technologicznego kosztem wartości moralnych i duchowych.
• Znaczenie wspólnoty: Jednym z kluczowych wątków w twórczości Tolkiena jest podkreślenie wartości wspólnoty, zarówno na poziomie jednostki, jak i całych narodów. Wspólne dążenie do celu (jak w przypadku zniszczenia Pierścienia) jest możliwe tylko wtedy, gdy jednostki i grupy potrafią współpracować, mimo swoich różnic. To może być postrzegane jako metafora dla współczesnych procesów integracyjnych i współpracy międzynarodowej.

Zmiany społeczne w Śródziemiu, obserwowane w postaciach, strukturach politycznych i społeczeństwach, odzwierciedlają wątki ewolucji cywilizacji, jej wzlotów i upadków, a także krytyki nadmiernego dążenia do technologii i władzy. Tolkien nie tylko przedstawia te procesy, ale również skłania do refleksji na temat roli wartości moralnych, kulturowych i duchowych w kształtowaniu społeczeństw. W jego dziełach dostrzegamy, że tylko współpraca, lojalność, szacunek do tradycji i umiejętność poświęcenia się dla dobra wspólnego mogą prowadzić do budowania trwałych i harmonijnych społeczności.

Środowisko i ekologia

Środowisko i ekologia w twórczości J.R.R. Tolkiena są ważnymi motywami, które można interpretować jako elementy związane z jego ogólną filozofią życia i społecznymi wartościami. Choć Tolkien nie był ekologiem w nowoczesnym sensie tego słowa, jego prace zawierają głęboką refleksję nad relacjami między ludźmi (i innymi rasami Śródziemia) a naturą. Jego obrazy przyrody, a także niepokojące przedstawienie jej niszczenia, mają silny wymiar społeczną i etyczny, który może być analizowany w kontekście współczesnych problemów ekologicznych.

1. Natura jako wartość moralna i duchowa

Tolkien traktował naturę jako integralną część harmonii świata, co widać w jego postrzeganiu środowiska w Śródziemiu. Wiele z jego dzieł, zwłaszcza Władca Pierścieni i Silmarillion, ukazuje głęboki szacunek do przyrody jako czegoś, co stanowi źródło moralnych i duchowych wartości. Przyroda w jego książkach nie jest jedynie tłem, ale aktywnie oddziałuje na losy postaci.

• Hobbiton i życie w zgodzie z naturą: Hobbiton jest przykładem idyllicznego, naturalnego świata, w którym ludzie żyją w harmonii z otaczającą ich przyrodą. Hobbici, ludzie małych rozmiarów i niezbyt ambitni, prowadzą życie oparte na prostocie, szacunku dla ziemi i jej cyklicznych rytmów. W tej małej wspólnocie nie ma miejsca na zbytek, ani chciwość. Życie w zgodzie z naturą, z poszanowaniem jej zasobów i cyklów, jest centralnym elementem życia Hobbitów, a także jednym z głównych motywów w jego twórczości.
• Obraz harmonii w przyrodzie: W twórczości Tolkiena natura jest także symbolem harmonii, równowagi i spokoju, a jednocześnie miejscem, które może być zagrożone przez nadmierną eksploatację. Tolkien ukazuje w swoich książkach, że ludzka chciwość i niekontrolowane dążenie do dominacji nad światem naturalnym prowadzą do degradacji, a przyroda nie jest zasobem nieograniczonym. Często, jak w przypadku lasów czy drzew, natura staje się symbolem tych wartości, które człowiek powinien szanować.

2. Przemiany środowiska – destrukcja i zniszczenie

W twórczości Tolkiena pojawiają się także obrazy degradacji środowiska, które są wyraźnym komentarzem do tego, jak nadmierna ingerencja w naturę prowadzi do jej zniszczenia. Tolkien przedstawia niepokojącą wizję, w której technologia, przemysł i chciwość prowadzą do zniszczenia równowagi przyrody.

• Saruman i przemysł w Isengardzie: Przemiana Isengardu pod wpływem Sarumana jest jednym z najbardziej wyrazistych obrazów destrukcji natury. Saruman, pierwotnie przedstawiony jako mądry i potężny czarodziej, staje się symbolem niebezpiecznego wykorzystywania technologii i przemysłu do zdobywania władzy. Zniszczenie lasów wokół Isengardu, ich zastąpienie przez fabryki i machiny, jest bezpośrednią aluzją do współczesnych obaw o zniszczenie środowiska naturalnego przez nadmierny rozwój przemysłu. Saruman wykorzystuje swoje potężne moce, aby, zniszczyć naturę w imię własnych interesów, co prowadzi do korupcji, zarówno moralnej, jak i fizycznej.
• Mordor i degradacja natury: Mordor, Królestwo Saurona, jest przedstawiony jako miejsce o zniszczonej, wyniszczonej przyrodzie. Ziemie Mordoru są jałowe, spalone, pozbawione życia. To zniszczenie jest wynikiem totalitarnego reżimu Saurona, który dąży do absolutnej kontroli, zacierając granicę między naturą a sztucznym światem stworzonym przez maszynę. Mordor stanowi więc odwrotność idyllicznych ziem Hobbitonu – jest symbolem miejsca, gdzie natura została podporządkowana przemocy, wojnie i dążeniu do władzy.

3. Symbolika lasów, drzew i Entów

W świecie Tolkiena lasy i drzewa pełnią ważną rolę symboliczną, reprezentując naturę w jej czystej, nienaruszonej formie. Entowie, strażnicy lasów, są najpełniejszym wyrazem tego szacunku dla przyrody. Entowie, stworzeni przez Aulë, są opiekunami drzew i lasów, a ich rola w obronie natury staje się kluczowa w walce ze złem. To oni ostatecznie decydują się stanąć przeciwko Sarumanowi, który zniszczył ich lasy.

• Entowie jako strażnicy przyrody: Entowie symbolizują moralny obowiązek ochrony przyrody. Ich długotrwała walka z Sarumanem ma głęboki wymiar ekologiczny – jest to protest przeciwko nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych i ingerencji w naturalny porządek świata. Entowie, jako istoty bliskie naturze, również odzwierciedlają koncepcję, że równowaga środowiska nie jest dana na zawsze, a ludzka działalność może prowadzić do jej zniszczenia.

4. Świadomość ekologiczna – ekologiczne przesłanie Tolkiena

Choć Tolkien nie używał współczesnego pojęcia “ekologii”, w jego twórczości pojawia się silne przesłanie dotyczące relacji człowieka (i innych ras) z naturą. Jego dzieła ostrzegają przed niekontrolowaną ekspansją przemysłową, chciwością oraz chęcią podporządkowania sobie natury. Zniszczenie środowiska w Władcy Pierścieni nie jest tylko tłem fabularnym, ale ma wymiar moralny i etyczny.

• Apel o szacunek dla natury: Tolkien stawia pytanie o moralność ingerencji w środowisko naturalne. Przyroda, lasy, drzewa – w jego dziełach są symbolem niewinności, czystości i harmonii, które człowiek powinien szanować. Zniszczenie tych elementów świata naturalnego jest obrazem moralnej degeneracji, która prowadzi do chaosu i upadku. Przykłady takie jak Saruman, który niszczy lasy, są ostrzeżeniem przed skutkami nadmiernej eksploatacji.
• Początkowa harmonia i późniejszy upadek: Tolkien, analizując procesy zmieniające naturę, wskazuje na pierwotną harmonię, która istnieje, gdy człowiek żyje w zgodzie z otaczającym światem. To pierwotne dobro i równowaga są reprezentowane przez Elfy i Hobbitów, którzy traktują naturę jako część swojej egzystencji. Jednak wraz z rozwojem cywilizacji, dążeniem do władzy i technologii, ta harmonia zostaje zaburzona.

5. Implikacje socjologiczne – natura jako element tożsamości społecznej

Tolkienowskie podejście do natury, jej ochrony i szacunku dla niej ma również znaczenie socjologiczne. Można je odczytywać jako krytykę przemian społecznych i ekonomicznych, które w XX wieku prowadziły do degradacji środowiska naturalnego. Świat Śródziemia, w którym istnieje ścisła więź między rasami a naturą, ukazuje wartość symbiozy między człowiekiem (i innymi istotami) a przyrodą.

• Społeczności a środowisko: Społeczności takie jak Hobbici, Elfy, czy Entowie są ukazani jako żyjące w zgodzie z naturą, z poszanowaniem jej cykli. Z kolei destrukcyjne siły reprezentowane przez Saurona i Sarumana wskazują na zagrożenia, które niosą ze sobą chciwość, eksploatacja i dążenie do władzy nad światem. Refleksje Tolkiena dotyczące środowiska i natury stają się metaforą dla współczesnych procesów, które prowadzą do degradacji ekologicznej i zniszczenia ekosystemów.

W twórczości Tolkiena natura pełni kluczową rolę jako wartość moralna i duchowa. Jego książki przekazują przesłanie o tym jak ważną rolę pełnimy w ekosystemie świata i jaki mamy wpływ na przyszłość naszej planety.

Wnioski

Podsumowując główne wnioski płynące z analizy socjologicznej twórczości J.R.R. Tolkiena, można wskazać kilka istotnych aspektów, które ukazują, jak jego prace odzwierciedlają i komentują kwestie społeczne, polityczne, moralne i ekologiczne. W kontekście socjologii, Tolkien wykorzystywał swoje dzieła, aby, ukazać dynamikę społeczną, ewolucję struktur społecznych, mechanizmy władzy oraz kwestie związane z tożsamością i wartościami społecznymi.

1. Społeczności i hierarchie

Tolkien ukazuje różnorodne struktury społeczne w Śródziemiu, pełne zarówno harmonii, jak i napięć. Społeczności takie jak Hobbici, Elfy, Krasnoludy czy Ludzie są zorganizowane w hierarchiczny sposób, gdzie każda rasa ma swoją rolę do odegrania. Elfy i Krasnoludy, choć często rywalizujące, symbolizują różnorodne tradycje i historie, a ludzie, mimo swej młodszej cywilizacji, odgrywają centralną rolę w wydarzeniach. Społeczności te ukazują różne podejścia do władzy, poświęcenia i współpracy.

2. Władza i przywództwo

Motyw władzy i przywództwa jest kluczowy w twórczości Tolkiena. Postacie takie jak Aragorn, Saruman i Sauron ukazują różne formy legitymacji władzy: moralną i charyzmatyczną (Aragorn), technokratyczną i despotyczną (Saruman) oraz tyraniczną i totalitarną (Sauron). Tolkien analizuje, jak władza opiera się na zaufaniu, moralności, ale także na strachu i manipulacji. Można to odczytać jako krytykę totalitaryzmu oraz przypomnienie o znaczeniu etycznego przywództwa.

3. Tożsamość, etniczność i narodowość

Tolkien w swojej twórczości często badał kwestie tożsamości etnicznej i narodowej, przedstawiając rywalizujące grupy, takie jak Elfy, Ludzie, Krasnoludy czy Orki. Pokazuje, jak różne grupy postrzegają siebie nawzajem, a także jak te relacje kształtują ich działania i decyzje. Przykład Elfów i Ludzi, którzy pomimo różnic, potrafią współpracować w obliczu wspólnego zagrożenia, pokazuje, jak społeczeństwa mogą przezwyciężyć swoje podziały w imię wyższych celów. W tym kontekście można dostrzec w twórczości Tolkiena odwołanie do rzeczywistych, historycznych napięć etnicznych i narodowych.

4. Moralność i wartości społeczne

Tolkien przekazuje w swojej twórczości silny nacisk na wartości moralne, takie jak poświęcenie, przyjaźń, lojalność, odwaga, walka dobra ze złem oraz potrzeba ofiary dla dobra wspólnoty. Postacie takie jak Frodo, Sam, Gandalf czy Aragorn reprezentują ideały moralne, które mają swoje odzwierciedlenie w społeczeństwach – wartości te są fundamentem harmonijnego życia społecznego, ale też są poddawane próbom w sytuacjach kryzysowych. Konflikty wewnętrzne bohaterów pokazują, jak trudne bywa zachowanie tych wartości w obliczu pokus i zagrożeń.

5. Zmiany społeczne i ewolucja społeczeństw

Śródziemie, podobnie jak współczesne społeczeństwa, przechodzi przez różne fazy rozwoju i zniszczenia. Z jednej strony, Tolkien ukazuje powolną, organiczną ewolucję społeczności, gdzie każda z ras (np. Elfy, Ludzie, Hobbici) ma swoją tradycję i sposób życia, a z drugiej strony, przedstawia destrukcyjne siły, które dążą do narzucenia jednej, uniwersalnej władzy. Zmiany, jakie zachodzą w Śródziemiu, są w dużej mierze efektem konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych, które mogą symbolizować przemiany społeczne w realnym świecie.

6. Środowisko i ekologia

Tolkien w swojej twórczości ukazuje głęboki szacunek do natury i ostrzega przed jej zniszczeniem. Zniszczenie lasów przez Sarumana, degradacja ziem przez Saurona i zniszczenie równowagi w przyrodzie są symbolicznymi obrazami niekontrolowanej eksploatacji zasobów naturalnych. Z drugiej strony, wspólnoty takie jak Hobbici czy Entowie reprezentują harmonię z naturą, będąc świadkami i opiekunami środowiska naturalnego. Tolkien wykorzystuje te obrazy, by, wyrazić moralną i ekologiczną troskę o równowagę między człowiekiem a naturą.

7. Religia i duchowość

Elementy religijne, takie jak postać Eru Ilúvatara, Gandalf, czy Elrond, pełnią w twórczości Tolkiena istotną rolę, wyrażając wartości duchowe, moralne i etyczne. Wiara w wyższe siły, takie jak bogowie czy duchowe istoty, jest częścią struktury społecznej i kulturowej Śródziemia. Postacie te odzwierciedlają zarówno ideały religijne, jak i duchowe mechanizmy legitymacji władzy i moralności, co można odczytywać jako element społeczeństw, w których religia pełniła kluczową rolę w kształtowaniu norm i wartości.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Dlaczego J.R.R. Tolkien napisał Władcę Pierścieni? Odpowiedź jest prosta — presja. To właśnie pod wpływem presji J.R.R. Tolkien napisał Władcę Pierścieni chociaż sam tego tak naprawdę nie chciał. Wraz z sukcesem Hobbita fani masowo zaczęli pytać co dalej? Zaczęto domagać się kolejnej części dlatego J.R.R. Tolkien został poproszony przez Stanleya Unwina o napisanie sequelu do Hobbita. Chociaż nie był on zachwycony tym pomysłem, gdyż uważał, że nie ma nic więcej do powiedzenia o Hobbitach to jednak po latach napisał sequel pod tytułem Władca Pierścieni.

Przepis na arcydzieło?

No właśnie jaki jest przepis na takie arcydzieło, jakim stał się Władca Pierścieni? Zapewne każdy pisarz chciałby, znać odpowiedź na to pytanie. Co by, odpowiedział J.R.R. Tolkien? Zapewne tylko by, się uśmiechnął i odpowiedział ‘nie wiem’ bo jak sam wspominał zabrał się za pisanie Władcy Pierścieni bez jakiegokolwiek pomysłu. Największym paradoksem jest to, że J.R.R. Tolkien nie był profesjonalnym pisarzem. On pisał dla siebie, a nie dla zysku czy sławy (może to właśnie ten przepis na arcydzieło? Pisanie dla siebie, a nie dla zysku?) dlatego tak często pisząc swoje książki robił przerwy. Chociaż jego dzieła są dokładnie analizowane i dopracowywane to tak naprawdę J.R.R. Tolkien, pisząc Władcę Pierścieni sam nie wiedział dokąd zmierza.

Początki Władcy Pierścieni

Pisanie Władcy Pierścieni Tolkien zaczął od tego, że Frodo dziedziczy pierścień i odchodzi z Shire dalej nie miał kompletnie pomysłu na resztę tej opowieści. Na swój sposób był on Frodem, który opuszcza Shire i nie wie co po drodze się wydarzy. Jako Middle-Earth Geecy znamy oficjalną wersję Władcy Pierścieni jednak to tylko oficjalna wersja, którą J.R.R. Tolkien wielokrotnie pisał. Gdy tylko zaczynał pisanie i miał poczucie, że coś jest nie tak zaczynał od nowa wielokrotnie aż w końcu stworzył wersję, która go zadowoliła. Źródła mówią, że sam J.R.R. Tolkien 23 razy zmieniał wersję książki dlatego zajęło mu to tyle lat.

Tolkienowanie

Jako Middle-Earth Geecy doskonale znacie to uczucie kiedy weźmie was na Tolkienowanie. To jak niekończąca się opowieść. Czy potrafisz powiedzieć, że Władca Pierścieni to książka napisana przez J.R.R. Tolkiena koniec kropka? Wątpię. Przecież mówiąc o Władcy Pierścieni nie można (przynajmniej ja tak nie potrafię) wspomnieć tylko imienia i nazwiska autora. Słowa o tym dlaczego ta książka jest wyjątkowa, ciekawe anegdoty i paplanina o całym Śródziemiu jest obowiązkowa przy Tolkienowaniu. Dokładnie to samo czuł J.R.R. Tolkien co bardzo irytowało Stanleya Unwina. Stanley Unwin poprosił J.R.R. Tolkiena o napisanie kolejnej książki TYLKO książki J.R.R. Tolkien jednak czuł, że nie może napisać tylko książki, czuł on, że musi on wyjaśnić rzeczy, o których pisze stąd wzięło się tyle dodatków do Władcy Pierścieni. Był to duży spór, gdyż Stanley chciał wydać TYLKO książkę TYLKO opowieść, którą J.R.R. Tolkien napisał. Jednak Tolkien uparcie twierdził, że musi wytłumaczyć rzezcy, o których pisał. Cóż widać Tolkien miał w sobie syndrom Tolkniętego Middle-Earth Geeka. Ostatecznie Tolkien wygrał tę bitwę i zaakceptowano jego dodatki.

Jak Władca Pierścieni stał się trylogią?

Władca pierścieni w tamtych czasach był zbyt długą książką żeby, wydać ją w jednym tomie. Papier był wtedy bardzo drogi więc żeby, inwestycja się zwróciła książka musiała by być bardzo droga a wtedy nikt by, jej nie kupił. Tak więc mimo sprzeciwom J.R.R. Tolkiena książkę podzielono na trzy części Drużynę Pierścienia, Dwie Wieże i Powrót Króla. Bardzo nie podobał się Tolkienowi ten pomysł. Bardzo chciał żeby, wydano Władcę Pierścieni jako jedną książkę jednak ostatecznie zgodził się on na takie rozwiązanie. I tak o to Władca Pierścieni wbrew Tolkienowi stał się trylogią.

Drużyna Pierścienia zagadkowe Dwie Wieże i spojlerowy Powrót Króla

Gdy tylko J.R.R. Tolkien zgodził się na wydanie Władcy Pierścieni w trzech tomach zaczęto nadawać im tytuły. Tytuł pierwszej książki Drużyna Pierścienia Tolkien zaakceptował bez wahania. Dwie Wieże to już zagadka J.R.R. Tolkiena. Tolkien lubił bawić się niedopowiedzeniami aby, dręczyć fanów zagadkami a la Bilbo i Gollum. Nadał on drugiej części tytuł Dwie Wieże nigdy nie zdradzając o jakie wieże chodzi. Dopiero gdy sprzedał licencję Peterowi Jacksonowi zasugerował mu żeby, były to wieże Orthanku i Cirith Ungol aby, podkreślić siłę Saurona i Sarumana. To, co najbardziej nie podobało się Tolkienowi to tytuł ostatniej książki Powrót Króla zasugerowany przez wydawnictwo. Według Tolkiena był to irracjonalny tytuł, gdyż zdradzał zakończenie książki co jest bardzo logiczne, bo gdy po dwóch ostatnich książkach znamy postać Aragorna dowiadujemy się z samego tytułu, że ostatecznie król powrócił. Tolkien ostatnią część chciał nazwać Wojna o pierścień jednak wydawnictwo na to się nie zgodziło.

Publikacja

Pierwsza część Władcy Pierścieni Drużyna Pierścienia została wydana przez Allen & Unwin w 1954 roku. Tolkienowi zajęło napisanie jej 12 lat. Gdy skończył miał około 60 lat. Po zaskakującym sukcesie pierwszej i drugiej części wydawnictwo zdecydowało się zwiększyć nakład, gdyż mieli pewność, że ostatnia część dobrze się sprzeda.

Nie przemijający sukces

Tak jak w przypadku bestsellerów mamy wielkie wow na początku a później każdy zapomina o najlepiej sprzedających się książkach tak w przypadku Władcy Pierścieni było zupełnie inaczej. Wraz z upływem lat książka coraz bardziej zyskiwała na popularności. Ponadto w 20 wieku Władca Pierścieni stał się drugą najczęściej czytaną książką zaraz po biblii. Fenomen Władcy Pierścieni jest nadal kultywowany a zasługą tego jest fakt, że ta książka, chociaż zalicza się do fantastyki jest bardzo realna i skupia się na podstawowych aspektach ludzkiej egzystencji. Dodatkowo zawiera ona wątki, których po prostu nie da się odtworzyć, a to czyni książkę wyjątkową, bo niezależnie od tego ile powstanie ekranizacji czy seriali książka i tak będzie miała w sobie wątki, których nie znajdziemy w filmach czy serialach. Książka ma w sobie wiele pytań, na które J.R.R. Tolkien nie dał odpowiedzi dlatego fascynuje ona Middle-Earth Geeków, którzy chcą znaleźć odpowiedzi, na pytania, na które Tolkien nie dał nam odpowiedzi. Przez to powstało wiele teorii, które mimo upływu lat nadal się mnożą jak grzyby, po deszczu.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Hobbit którego czytamy w dzisiejszych czasach nie jest już tym samym Hobbitem co kiedyś. Sam J.R.R. Tolkien wprowadził wiele poprawek z własnej inicjatywy. Wiele poprawek również zażądało od niego wydawnictwo. Dzisiaj omówimy sobie jakie zmiany J.R.R. Tolkien wprowadził w Hobbicie. Co usunięto? Co dodano?

To jak książka Hobbit wygląda teraz wcale nie jest w pełni wizją J.R.R. Tolkiena a raczej mozolnym procesem zmian, ulepszeń, marketingu i wymagań wydawnictwa.

Dzisiaj sobie omówimy jak wyglądała ta Ewolucja Hobbita i wszystkie zmiany jakie zaszły od pierwszego manuskryptu po publikacje aż do teraz.

Pierwsze wydanie

Początkowo Hobbit wyróżniał się jedynie piękną okładką kilkoma czarno-białymi ilustracjami i dwoma mapami autorstwa samego autora jednak nie zachwyciło to Tolkiena na tyle aby, zdecydował się taką wersję opublikować. 28 listopada Tolkien zobaczył przykładową stronę Hobbita i zasugerował zmiany w jej projekcie uważając, że całość wygląda ubogo. Zależało mu na tym aby, do Hobbita dodano pięć map miały to być:

• Mapa Throra
• Mapa Wilderland
• Mapa Gór Mglistych
• Mapa Górnej Części Wielkiej Rzeki
• Mapa Samotnej Góry i Otaczających Ją Krain

Wydawnictwo ze względu na koszty zdecydowało się tylko na Mapę Throra i Wilderland które i tak kazali Tolkienowi poprawić żeby, były wyraźniejsze do druku.

Strategia ilustracji

Po ogromnym sukcesie pierwszego wydania Hobbita zaczeła się tzw. Ewolucja Hobbita czyli do literatury wkradł się marketing, socjologia i kulturoznawstwo. Wszystko to przechodziło w znacznie delikatniejszy sposób niż w dzisiejszych czasach wielkiego booom.

Zaczeło się od zwiększenia liczby, ilustracji do pięciu i nadania im koloru. Tak delikatny zabieg dodawania z wydania na wydanie coraz większej liczby, ilustracji stał się nierozerwalnie związany z tekstami zdobiącymi wydania Hobbita przez ponad 85 lat.

Kiedy J.R.R. Tolkiena opuszczała wena twórcza zamiast pisać rysował przez co wielokrotnie dochodziło do sytuacji kiedy to najpierw powstał obraz a dopiero później Tolkien napisał do niego historię.

Gdy tylko dowiedzieli się czytelnicy o tym, że w archiwach Tolkiena znajdują się nie tylko teksty, ale i gotowe obrazy i rysunki zaczeli domagać się więcej i więcej.

Początkowo J.R.R. Tolkien stworzył osiem ilustracji (nie licząc map) a były to:

• Trolle
• Górska ścieżka
• Góry mgliste od zachodu
• Siedziba Beorna
• Brama króla elfów
• Miasto na jeziorze
• Główna Brama
• Spojrzenie na Bag End

Wszystko to wykorzystano w celach marketingowych. Zauważono, że czytelnicy nie chcą już tylko przeczytać książki, ale i poznać cały proces tworzenia tego dzieła.

Każde nowe wydanie miało za zadanie uchwycić coś z różnorodności i kompletności ‘pierwotnego rękopisu’ bo tego właśnie zaczeli domagać się czytelnicy. W ten o to sposób dotarliśmy do momentu wydania specjalnego Hobbita który ten proces tworzenia najlepiej obrazuje poprzez zawarte w nim ilustracje samego J.R.R. Tolkiena (a jest ich ponad 50!).

Okazało się to świetnym chwytem marketingowym bo tak jak kiedyś można było kupić Hobbita za £6.99 tak teraz przynajmniej ja bez wachania wydałam na niego £49.99. Ale jakiej sumy nie wyda Middle-Earth Geek na wydanie gdzie po raz pierwszy może prześledzić podróż Bilba na wschód do Samotnej Góry na pięciu oryginalnych mapach i cieszyć się wyimaginowanym krajobrazem opowieści – od widoków na Bag-End i Hobbiton, aż po Samotne Krainy, Rivendell i Samotną Górę – z większą szczegółowością niż kiedykolwiek wcześniej?

Są jakieś limity? Watpię.

Zmiany tekstu

Hobbit ewoluował nie tylko poprzez dodawanie ilustracji. Okazuje się, że z wydania na wydanie zmieniano również tekst.

W wydaniu Hobbita z 1937 roku J.R.R. Tolkien napisał…

Hobbits are (or were) a little people, about half our height, and smaller than the bearded dwarves

Jak można zauważyć słowo dwarves (krasnoludowie) jest napisane małą literą. Jak sam J.R.R. Tolkien przyznał był to błąd, którego sam nie zauważył. Egzemplarz roboczy Tolkiena potwierdza, że dwarves (krasnoludowie) powinno zostać napisane wielką literą. Tej formy trzymano się już w każdym kolejnym wydaniu Hobbita.

W drugim wydaniu z 1951 r. zmieniono część rozdziału V w celu lepszego dostosowania fabuły Hobbita do jego kontynuacji (Władcy Pierścieni który dopiero był pisany).

Chociaż w polskojęzycznej wersji Hobbita w tłumaczeniu Marii Skibniewskiej nadal możemy przeczytać, że Hobbici są…

znacznie więksi od liliputów…

Tolkien usunął ten wątek ze względu na niestosowność bezpośredniego odniesienia do innego dzieła literackiego.

Tolkien dokonał również poprawek w wydaniu amerykańskim opublikowanym przez Ballantine Books w lutym 1966 oraz w wydaniu brytyjskim opublikowanym przez Gorge Allen & Unwin pod koniec tego samego roku.

Spostrzeżenia Christophera

Christopher Tolkien jako spadkobierca dorobku literackiego swojego ojca wziął sobie za główny cel wyłapanie tych wszystkich zmian i niezgodności tekstu. Doszedł on do kilku wniosków i spostrzeżeń między innymi dowiadujemy się, że…

Z pierwszego nabazgranego egzemplarza Hobbita zachowała się tylko jedna strona, która nie sięgała poza pierwszy rozdział.

Runy

Runy które możemy przeczytać aktualnie na mapie mówią:

‘drzwi wysokie na pięć stóp, trzech zmieści się wszerz’

początkowo znaczyły:

‘drzwi wysokie na pięć stóp, czterech zmieści się wszerz’

Nie jest wyjaśnione dlaczego J.R.R. Tolkien wprowadził taką zmianę wiadomo jednak, że Smaug nie mógł wpełznąć do dziury tej wielkości, nawet gdy był młodym smokiem, a już na pewno nie po tym, jak pożarł tak wiele dziewic z doliny.

Krasnoludy

Wśród notatek J.R.R. Tolkiena znaleziono również listę krasnoludów która obejmuje także Gandalfa ponieważ Gandalf początkowo miał być krasnoludem Thorinem a postać Gandalfa pierwotnie nazywała się Bladorthin.

Odkryto również, że imiona krasnoludów w Hobbicie zostały zaczerpnięte z wersetów bardzo starożytnego nordyckiego poematu zwanego Völuspá. Jedyna różnica pomiędzy listą krasnoludów z Hobbita a listą z Völuspá jest to, że Oi pojawia się jako Ori (w Völuspá występuje nazwa Ái).

Mapa

Najwięcej zmian J.R.R. Tolkien wprowadził w znaczeniu run na mapie.

Pierwszy szkic tekstu run księżycowych czytany przez Elronda mówi:

‘Stań przy szarym kamieniu, gdzie puka wrona i wschodzi słońce o świcie w Dniu Durina zaświeci nad dziurką od klucza.’

Ostatnie słowo zostało przekreślone, a nad wroną widniał napis drozd.

Kolejno J.R.R. Tolkien ponownie zmienił tekst zamieniając gdzie na kiedy co dało nam:

‘Stań przy szarym kamieniu, kiedy puka drozd i wschodzi słońce o świcie w Dniu Durina zaświeci nad dziurką od klucza.’

J.R.R. Tolkien uznał, że słowo ‘kiedy’ lepiej obrazuje czas niż ‘gdzie’ które bardziej kojarzy się z miejscem.

Zazwyczaj mapy do Hobbita możemy zobaczyć na początku lub na końcu książki. Początkowo jednak mapa z runami miała zostać wklejona w stanie złożonym gdy wspomina się o niej po raz pierwszy. Natomiast mapa ogólna miała być dołączona pod koniec ostatniego rozdziału.

Drozd

W aktualnej wersji nie dowiemy się niczego o drozdzie jednak w pierwotnym rękopisie J.R.R. Tolkien poświęcił mu kilka linijek. Miał to być ogromny drozdz czarny jak węgiel ale o bladożółtej piersi usianej ciemnymi plamami.

Drzwi Bilba

Niektóre zmiany J.R.R. Tolkien wprowadził pod wpływem uwag swoich dzieci. Najlepszym przykładem jest tutaj norka Bilba a dokładniej drzwi. Pewnego dnia podczas opowiadania Hobbita swoim pociechą Michael który wówczas miał 4-5 lat zwrócił tacię uwagę mówiąc…

‘Ostatnim razem powiedziałeś, że drzwi wejściowe Bilba były niebieskie, a Thorin miał złoty frędzel na kapturze, ale właśnie powiedziałeś, że frontowe drzwi Bilba były zielone, a frędzle na kapturze Thorina był srebrny’

Ostatecznie J.R.R. Tolkien zdecydował się na zielone drzwi i srebrny frędzel.

Wszystkie te uwagi J.R.R. Tolkien sobie zapisywał a kolejno poprawiał.

Gra w zagadki

W pierwotnej wersji rozdziału 5 Hobbita kiedy Bilbo zwycięża w grze w zagadki, Gollum naprawdę zamierzał dać Bilbowi Pierścień. Kiedy okazało się, że Pierścień znikł Gollum przepraszał Bilba za to, że nie może wywiązać się z obietnicy. Gollum również prosił Bilba o wybaczenie za zaistniałą sytuację. Okazując skruchę Gollum zaproponował nawet, że złapie dla Bilba kilka soczystych rybek na pocieszenie. Bilbo świadomy tego, że ma Pierścień w kieszeni namówił Golluma żeby, ten go wyprowadził z lochów na co Gollum się zgodził i obaj rozstali się w zgodzie. J.R.R. Tolkien edytował ten rozdział żeby, był bardziej spójny z Władcą Pierścieni. W edytowanej wersji przedstawił on Golluma jako postać która zagraża życiu Bilba i sama się przyznaje do tego, że planuje go pożreć. Gollum wydaje się być niebezpieczny dzięki czemu Bilbo może okazać mu miłosierdzie i litość. To, że Bilbo nie zabija Golluma tłumaczy dlaczego wydarzenia w Władcy Pierścieni potoczyły się tak a nie inaczej dzięki czemu obie książki wydają się być bardziej spójne.

Struktura

W czasie ewolucji Hobbita doszło nie tylko do zmian tekstu i dodawania ilustracji wraz z odkrywaniem nowych ciekawostek przez Christophera. Zmieniono również co nie co w strukturze książki.

Aktualnie Mapa Throra w większości wydań jest publikowana na początku, końcu lub oddzielnej stronie książki. J.R.R. Tolkienowi bardzo zależało na tym żeby, została ona umieszczona w I lub III rozdziale kiedy to Elrond po raz pierwszy odkrył runy.

Wydawnictwo jednak na to się nie zgodziło. Natomiast Runy Księżycowe pierwotnie miały pojawić się na odwrocie mapy i być napisane odwrotnie w ten sposób, że gdyby, spojrzało się na mapę pod światło pojawiałyby, się jak u Elronda.

Charles Furth z Allen & Unwin sprzeciwił się temu pomysłowi uważając, że czytelnicy ‘po prostu nie będą tego robić’.

Zachowanie J.R.R. Tolkiena jednak zdradza nam, że ‘chciał tego’ ale jednocześnie nie było to dla niego aż tak ważne. Bardziej mu zależało na tym aby, książka była w umiarkowanej cenie dlatego w jednym z listów napisał…

‘Niech Dział Produkcji zrobi co zechce z wykresem (Mapy Throra)’

Przed publikacją J.R.R. Tolkien zmienił również kolorystykę mapy gdyż Charles Fourth uznał, że Tolkien użył zbyt wielu kolorów (niebieskiego, zielonego, czerwonego i czarnego). Charles Fourth zasugerował usunięcie czerwieni gdyż miało to wyostrzyć tytuł, kiepsko wyglądać na okładce i być słabo widoczne na centralnej górze.

J.R.R. Tolkien długo walczył o to aby, użyto wszystkich kolorów jednak Charles Furth był stanowczy i ostatecznie Tolkien przegrał tą bitwę.

Jak widać nie wszystko co widzimy w Hobbicie jest wizją Tolkiena ale i wymaganiami narzuconymi przez wydawnictwo.

Kultura

Wcześniej wspomniałam, że na cały proces ewolucji Hobbita wpływ miał marketing, socjologia i kulturoznawstwo.

Kulturoznawstwo? Jak? No właśnie gdy zaczęto tłumaczyć Hobbita na inne języki zaczeła się zasada ‘co kraj to obyczaj’.

Zaczęto dopasowywać Hobbita do krajów języków na jakie był tłumaczony i tak o to Amerykanie zaczeli narzekać na wizualizacje jaką Tolkien przedstawił. Uznali oni, że oprawa wizualna Hobbita jest zbyt brytyjska co wydaje się wprowadzać w zakłopotanie i przygnębiać ich dynamiczny a nie melancholijny jak to w Wielkiej Brytanii handel książkami.

J.R.R. Tolkien uznał to za komplement w końcu był bardzo dumny ze swojego kraju a słysząc, że zrobił coś bardzo brytyjskiego bardzo go ucieszyło. Mimo to jednak posłusznie pozmieniał wiele ilustracji dopasowując je bardziej pod Amerykańską kulturę.

11 maja 1937 roku zaproponowano również aby, wydać kolejne amerykańskie wydanie jednak z czteroma dodatkowymi ilustracjami autorstwa jakiegoś ‘dobrego’ amerykańskiego artysty. W imieniu J.R.R. Tolkiena Charles Furth stanowczo odmówił tłumacząc, że najlepiej byłoby, gdyby, wszystkie ilustracje w Hobbicie zostały wykonane przez samego Tolkiena.

Niestety (albo stety) Charlsa Furtha nie potraktowano poważnie i domagano się odpowiedzi samego J.R.R. Tolkiena który 13 maja napisał:

‘Jestem podzielony pomiędzy świadomością własnych umiejętności a strachem przed tym, co może stworzyć amerykański artysta (bez wątpienia o godnych podziwu umiejętnościach). W każdym razie zgadzam się, że wszystkie ilustracje powinny być wykonane przez tę samą rękę: cztery profesjonalne zdjęcia sprawiłyby, że moje własne amatorskie produkcje wyglądałyby, dość głupio.’

Zakochani…?

Sukces Hobbita był tak potężny, że w przeciągu pierwszych trzech tygodni po publikacji Hobbita cały nakład został wyprzedany.

Również w bardzo krótkim czasie zakochali się w Hobbicie nie anglojęzyczni czytelnicy. Sprawiło to, że Hobbit jest aktualnie jedną z najczęściej tłumaczonych książek na świecie. Słynne zdanie ‘In a hole in the ground there lived a Hobbit.’ zostało przetłumaczone na ponad 85 języków. Najpopularniejsze z nich to:

In a hole in the ground there lived a Hobbit. – Angielski

W pewnej norze ziemnej mieszkał sobie pewien Hobbit. – Polski

In einer Höhle in der Erde da lebte ein Hobbit – Niemiecki

Í holu i jörõinni bjó hobbi – Islandzki

In una caverna sorto terra viveva uno hobbit – Włoski

Kolossa maan sisällä asui hobitti – Fiński

Z tych wszystkich języków J.R.R. Tolkiena najbardziej ucieszyła wieść, że Hobbit zostanie przetłumaczony na język Islandzki. J.R.R. Tolkien uważał, że z wszystkich języków które płynnie zna to właśnie Islandzki najbardziej pasuje do jego dzieł.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

J.R.R. Tolkien, znany przede wszystkim jako autor „Władcy Pierścieni” i „Hobbita”, ma swoje korzenie, które sięgają Polski, co stanowi interesujący temat do analizy. W kontekście polskiej historii, rodzina Tolkienów jest często łączona z Gdańskiem, gdzie przodkowie pisarza mieli mieszkać. W drugiej połowie XVII wieku, według niektórych badań, rodzina ta przybyła z Królewca do Gdańska, co może sugerować, że polskie dziedzictwo miało wpływ na jego twórczość.

Warto zauważyć, że w Gdańsku, w XIX wieku, przodkowie Tolkiena byli właścicielami antykwariatu, co może wskazywać na ich zaangażowanie w życie kulturalne i intelektualne miasta. Tego rodzaju działalność mogła wpłynąć na rozwój zainteresowań literackich młodego Tolkiena, który od najmłodszych lat otoczony był książkami i literaturą. Wspomnienia o Gdańsku i jego bogatej historii mogły również inspirować Tolkiena w tworzeniu jego własnych światów.

W kontekście literackim, Tolkien był jednym z najważniejszych pisarzy XX wieku, a jego prace wywarły ogromny wpływ na masową wyobraźnię. Jego fikcyjne światy, pełne mitologii i fantastycznych postaci, mają silne korzenie w europejskiej tradycji literackiej, w tym w polskiej. Wiele elementów jego twórczości, takich jak motywy walki dobra ze złem, przyjaźni oraz poświęcenia, można odnaleźć w polskiej literaturze, co może sugerować, że jego dziedzictwo jest częścią szerszego kontekstu kulturowego.

Współczesne badania nad wpływem Tolkiena na polską kulturę i literaturę pokazują, że jego prace są nie tylko popularne wśród czytelników, ale także stanowią przedmiot analizy akademickiej. W Polsce istnieją liczne fora dyskusyjne oraz grupy miłośników jego twórczości, które badają różnorodne aspekty jego dzieł, od językoznawstwa po filozofię. Takie zainteresowanie świadczy o tym, że Tolkien nie tylko pozostaje ważną postacią w literaturze światowej, ale także ma swoje miejsce w polskiej historii literackiej.

W twórczości J.R.R. Tolkiena można dostrzec wiele wątków, które mają swoje korzenie w polskiej kulturze i mitologii. W kontekście literackim, Tolkien, jako autor, wykorzystywał różnorodne inspiracje, które mogły być kształtowane przez jego zainteresowania historią i folklorem. Warto zauważyć, że niektóre elementy jego dzieł mogą być interpretowane jako nawiązania do polskich legend i tradycji.

Jednym z najbardziej interesujących wątków jest historia Berena i Lúthien, która, jak się uważa, może mieć swoje odpowiedniki w polskich opowieściach o miłości i poświęceniu. W polskiej literaturze również pojawiają się motywy tragicznych romansów, które odzwierciedlają walkę między miłością a obowiązkiem. W ten sposób, można zauważyć, że Tolkien, pisząc o tych postaciach, mógł czerpać z uniwersalnych tematów, które są obecne w różnych kulturach, w tym w polskiej.

Innym aspektem, który zasługuje na uwagę, jest postać Gandalfa. W niektórych interpretacjach, jego wczesne koncepcje mogły być inspirowane polskimi legendami o mędrcach i czarodziejach. W polskim folklorze często występują postacie, które łączą mądrość z magicznymi zdolnościami, co może być odzwierciedleniem archetypów, które Tolkien mógł znać. Warto również wspomnieć, że w polskiej tradycji literackiej pojawiają się motywy związane z walką dobra ze złem, co jest kluczowym tematem w dziełach Tolkiena.

W kontekście mitologii, można zauważyć, że Tolkien był zafascynowany różnorodnymi systemami wierzeń, w tym także tymi, które mogą mieć swoje odpowiedniki w polskiej mitologii. Elementy takie jak stworzenie świata, walka bogów czy obecność potworów i bohaterów, są wspólne dla wielu kultur. W polskich legendach również można znaleźć podobne motywy, co sugeruje, że Tolkien mógł być świadomy tych powiązań.

Warto również zwrócić uwagę na to, jak Tolkien postrzegał naturę i jej znaczenie w swoich dziełach. W polskiej kulturze, przyroda odgrywa istotną rolę, a wiele legend i opowieści koncentruje się na harmonii między człowiekiem a naturą. W “Władcy Pierścieni” oraz “Hobbicie” przyroda jest przedstawiana jako żywy element świata, co może być odzwierciedleniem szerszych, uniwersalnych tematów, które są obecne także w polskiej literaturze.

Podsumowując

Wątki zaczerpnięte z Polski w twórczości Tolkiena są złożone i wielowymiarowe. Elementy kulturowe, mitologiczne oraz literackie, które mogą być dostrzegane w jego dziełach, wskazują na głębokie zrozumienie i szacunek dla różnorodności tradycji. W ten sposób, Tolkien nie tylko tworzył własny, unikalny świat, ale także nawiązywał do bogatej mozaiki inspiracji, które obejmowały różne kultury, w tym polską. Mimo, że związek Tolkiena z Polską, choć może być nieco nieoczywisty, jest fascynującym tematem, który zasługuje na dalsze badania. Jego dziedzictwo literackie, wzbogacone o polskie wątki, może być postrzegane jako część szerszej narracji o wpływie kulturowym, który kształtował nie tylko jego twórczość, ale także sposób, w jaki jest ona odbierana w Polsce. W ten sposób, historia Tolkiena staje się nie tylko opowieścią o jednym z największych pisarzy XX wieku, ale także o złożonych interakcjach między kulturami i tradycjami literackimi.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Miłość w Śródziemiu jest tematem, który od lat fascynuje czytelników i tolkienologów takich jak ja. W świecie J.R.R. Tolkiena miłość przybiera różne formy, od romantycznej miłości której towarzyszy głębokie uczucie do drugiej osoby, po miłość do rzeczy czy statusu którą odzwierciedla poczucie silnej więzi z czymś, co jest dla kogoś wielką wartością. Jednak najbardziej kontrowersyjne w tym wszystkim jest fakt, że miłość romantyczna zazwyczaj łączy się z pożądaniem a pożądanie łączy się z pożyciem lub prościej mówiąc sexem. I to właśnie miłość i sex w twórczości J.R.R. Tolkiena będą tematem dzisiejszego artykułu.

Czym jest miłość?

Ostatni czas na prośbę jednego z czytelników poświęciłam na research i badania tego ciekawego zjawiska jakim jest miłość i sex w twórczości J.R.R. Tolkiena. Jednak zanim przejdziemy do ich wyników odpowiedzmy sobie na najprostsze pytanie: Czym jest miłość? Na pomoc przychodzi nam Słownik Języka Polskiego…

Miłość nie posiada jednej jasnej definicji może ona przejawiać się na wiele sposobów…

• głębokie uczucie do drugiej osoby, któremu zwykle towarzyszy pożądanie
• silna więź, jaka łączy ludzi sobie bliskich
• poczucie silnej więzi z czymś, co jest dla kogoś wielką wartością
• głębokie zainteresowanie czymś, znajdowanie w czymś przyjemności
• pożycie seksualne (sex)

Miłość jako głębokie uczucie do drugiej osoby, któremu zwykle towarzyszy pożądanie

Ten rodzaj miłości w skrócie nazywa się miłością romantyczną.

W Śródziemiu miłość romantyczna często jest przedstawiana jako siła napędzająca bohaterskie czyny i poświęcenie. Przykładem może być historia Berena i Lúthien to jedna z najstarszych i najbardziej romantycznych historii w Śródziemiu. Beren, człowiek, zakochał się w Lúthien, elfce, córce Thingola, króla elfów. Ich miłość była zakazana, ale Beren, zdeterminowany, by zdobyć rękę Lúthien, wyruszył na niebezpieczną wyprawę, by, zdobyć Silmaril, klejnot z korony Morgotha. Ich historia jest pełna poświęcenia, odwagi i miłości, która pokonała wszelkie przeszkody. Najbardziej popularnym odzwierciedleniem jest oczywiście miłość Aragorna i Arwen ich historia to klasyczny przykład romansu z przeszkodami. Aragorn, dziedzic tronu Gondoru, zakochał się w Arwen, elfce, która musiała wybrać między życiem w Śródziemiu a nieśmiertelnością w Valinorze. Ich miłość była silniejsza od wszelkich przeszkód i ostatecznie doprowadziła do szczęśliwego zakończenia. Nie można oczywiście zapomnieć o przypadku Faramira i Éowin. Ich miłość rozkwitła w obliczu wojny i zagrożenia ze strony Saurona. Faramir, książę Gondoru, zakochał się w Éowinie, wojowniczce z Rohanu, która walczyła u jego boku. Ich związek był pełen szacunku, zrozumienia i wzajemnego wsparcia.

Miłość jako silna więź, jaka łączy ludzi sobie bliskich

Ten rodzaj miłości zazwyczaj odnosi się do rodziny i przyjaźni.

Miłość do rodziny i przyjaciół jest równie ważnym elementem w Śródziemiu. Wiele postaci, takich jak Frodo Baggins, Samwise Gamgee czy Bilbo Baggins, poświęca się dla swoich rodzin i przyjaciół. Samwise Gamgee, wierny towarzysz Frodo, jest gotowy zaryzykować wszystko aby, chronić swojego przyjaciela i pomóc mu w jego misji. Najbardziej dramatycznym przykładem w całej historii śródziemia jest miłość Elronda do Arwen. Elrond jako ojciec Arwen niezmiernie cierpi gdy jego ukochana córka oznajmia ojcu, że decyduje się zrzeknąć daru nieśmiertelności na rzecz miłości romantycznej do Aragorna. Wiąże się to z faktem, że prędzej czy później Elrond będzie musiał się pogodzić z śmiercią swej ukochanej córki.

Miłość jako poczucie silnej więzi z czymś, co jest dla kogoś wielką wartością

Wbrew pozorom to właśnie nie miłość romantyczna a miłość jako poczucie silnej więzi z czymś, co jest dla kogoś wielką wartością jest najczęstszym motywem twórczości J.R.R. Tolkiena. Najbardziej szlachetnym przejawem tego rodzaju miłości jest oczywiście miłość do ojczyzny która napędza bohaterów do walki i poświęcenia. Wiele postaci, takich jak Aragorn, Legolas, Gimli i Theoden walczy o swój lud i swoje królestwa a ich lud jest gotowy poświęcić swoje życie w obronie swej ojczyzny. Aragorn, prawowity król Gondoru, poświęca się dla swojego ludu i walczy o odzyskanie tronu. Nawet Entowie przejawiają taką miłość które na początku nie chcą się mieszać w sprawy innych ras, ale gdy Fangorn dostrzega jak wielke szkody poczynił Saruman jego rasie decyduje się wraz z innymi Entami ruszyć na wojnę. Niestety miłość ta również przejawia się w bardziej prymitywnych sytuacjach. Miłość Golluma do pierścienia to najokrutniejsza miłość ukazana w twórczości J.R.R. Tolkiena. Jest to miłość toksyczna Gollum kocha pierścień i jednocześnie go nienawidzi. Nie jest to też miłość z własnego wyboru Golluma. Gollum pokochał pierścień bo był uległy poddał się jego mocy gdy go tylko ujrzał. Jest to typowy syndrom sztohholmski.

Miłość jako głębokie zainteresowanie czymś, znajdowanie w czymś przyjemności

Ten rodzaj miłości można uznać za kolokwialnie mówiąc ‘najgłupszą’ mimo to nadal ważną i towarzyszącą każdemu z nas. Przykładami może być wrodzona miłość smoków i krasnoludów do złota i innych bogactw które od zawsze były dla krasnoludów najbardziej zdradliwą miłością która doprowadziła ich do wielu niebezpieczeństw takich jak zbudzenie smoka Smauga czy Balroga. Jeszcze bardziej prymitywnymi przykładami może być przykład miłości Sarumana do wizji bycia najpotężniejszą postacią w śródziemiu. Czerpał on ogromną przyjemność w budowaniu swej potęgi. Miłość ta przyćmiła go do tego stopnia, że postanowił on służyć Sauronowi i wypaczyła z niego wszystkie możliwe uczucia. Jedyne co dla niego wtedy się liczyło to miłość do wizji bycią potężnym niezależnie od tego jakie konsekwencje z zdobyciem tej upragnionej potęgi się łączyły. Mimo wszystko jednak taka miłość nie musi w każdym przypadku być ‘głupia’. Bywa, że jest ona wręcz urocza jak na przykład miłość Hobbitów do jedzenia i prostego życia. Jak widać jest to temat rzeka a to zaledwie kilka przykładów takiej miłości w twórczości J.R.R. Tolkiena.

Miłość jako pożycie seksualne (sex)

W ostatnich latach, temat seksu w Śródziemiu stał się przedmiotem wielu dyskusji i kontrowersji. W szczególności, premiera serialu “Władca Pierścieni: Pierścienie Władzy” wywołała falę spekulacji na temat tego, czy i w jaki sposób seksualność zostanie przedstawiona w tej produkcji. Osobiście zaskoczyło mnie to, że uznano ten temat za tak kontrowersyjny. Sex towarzyszył nam od początku świata a sam J.R.R. Tolkien otwarcie nam o nim mówił co więc w tym takiego kontrowersyjnego? Szczególnie w dzisiejszych czasach gdzie sex jest przedstawiony w każdej dziedzinie sztuki.

Przeszukałam fora internetowe, artykuły i dyskusje na grupach i zauważyłam, że wiele osób wyrażało obawy, że serial będzie zawierał sceny seksualne co jest niezgodne z duchem twórczości Tolkiena.

Nie rozumiem skąd te obawy i dlaczego uznano, że sceny seksualne nie są zgodne z duchem twórczości J.R.R. Tolkiena. Tolkien otwarcie mówił o sexie i jego motyw jest obecny w jego twórczości. Wydaje mi się, że (nikogo nie obrażając) posty tego rodzaju pisali ludzie którzy przeczytali jedną max dwie książki J.R.R. Tolkiena pozbawieni wyobraźni.

Dlaczego wydaje mi się, że pozbawieni wyobraźni? Doskonale wiemy jak rozmnażali się Entowie czy Elfowie autorom tych postów najwyraźniej zabrakło wyobraźni i pierwsze o czym pomyśleli to kopulujący Entowie którzy swą twardą gałązką penetrują dziurki Entek. Tak wiem żony Entów zagineły jest to tylko sarkastyczny przykład ubogiej wyobraźni autorów tych postów. Wydaje mi się, że bardziej byłoby, tutaj na miejscu rozważanie tego czy twórcy serialu przedstawią nam wersję sexu zgodną z duchem J.R.R. Tolkiena.

Jak oni ‘to’ robili?

Skoro ustaliliśmy sobie, że sex jest obecny w twórczości J.R.R. Tolkiena porozmawiajmy sobie o tym jak robiły ‘to’ różne rasy.

Elfy

Pożycie sexualne elfów w Śródziemiu jest złożonym procesem, który łączy w sobie aspekty emocjonalne, duchowe i naturalne. Mimo tej złożoności do procesu pożycia sexualnego J.R.R. Tolkien zachował tradycyjne wytyczne dotyczące pożycia sexualnego Elfów czyli potrzeba kobiety i mężczyzny do tego procesu. Ich podejście do miłości i rodziny jest głęboko zakorzenione w ich tożsamości jako istot nieśmiertelnych, co sprawia, że ich pożycie sexualne nie tylko jest aktem biologicznym, ale także duchowym. Elfy rozmnażają się poprzez narodziny, a ich dzieci są zazwyczaj podobne do swoich rodziców. Moralnym plusem takiego obrazu pożycia sexualnego jest fakt, że u Elfów nie ma czegoś takiego jak znane nam w dzisiejszych czasach kolokwialnie mówiąc ‘wpadki’. Żeby, pożycie sexualne było możliwe Elfowie najpierw muszą się w sobie zakochać, nawiązać silną więź emocjonalną i duchową. Dopiero (zazwyczaj) po upływie roku dochodzi do aktu sexualnego. W ten sposób elfowie w Śródziemiu stają się symbolem harmonii i równowagi, a ich sposób rozmnażania odzwierciedla ich głębokie połączenie z naturą i światem, w którym żyją.

Ludzie

Pożycie sexualne ludzi jest bardzo zbliżone do tego naszego. Ludzie byli obdarzeni zdolnością szybkiego rozmnażania się i tak jak u elfów do pożycia sexualnego jest potrzebna kobieta i mężczyzna. Chociaż J.R.R. Tolkien bardzo romantyzuje pożycie sexualne ludzi czyli tak jak u elfów sprowadza to do miłości i tworzenia rodziny to nie pomija on faktu, że pożycie sexualne ludzi było dużo częstsze. Nie wynikało to jednak z ich rozpustności a braku daru nieśmiertelności. Posiadanie potomstwa było więc dla ludzi kluczowe aby, zachować linię rodu zdarzały się więc przypadki kiedy ludzie decydowali się na pożycie sexualne z kobietą nie z miłości a jedynie w celu przedłużenia rodu.

Orkowie

Wydaje się, że pożycie sexualne orków nie istnieje. Zazwyczaj wielu czytelników nie zagłębia się jakoś w ten temat a szkoda. Okazuje się, że są źródła które jednoznacznie potwierdzają, że orkowie praktykowali pożycie sexualne. A nawet więcej zachowali moralną tradycję, że do aktu sexualnego potrzebna jest kobieta i mężczyzna. Zapytacie zapewne jak to możliwe przecież to Saruman stworzył orków. Nie do końca gdy cofniemy się wstecz okazuje się, że pierwsi orkowie byli tak naprawdę elfami które przez tortury i upokorzenia przerodzili się w orków. Mimo to zachowali oni jednak potrzebę aktów sexualnych. Jedyne co się zmieniło w ich pożyciu sexualnym to, to, że tylko orkowie rozróżniali orcze kobiety od orczych mężczyzn a przez ich zepsucie i brutalność przestali oni traktować akt sexualny jako coś wyjątkowo i ponownie kolokwialnie mówiąc ‘zaczeli się piexxxxć jak króliki’. Dla innych ras wszyscy wydawali się być tacy sami stąd złudzenie, że orkowie nie praktykowali pożycia sexualnego. Z perspektywy analitycznej, można zauważyć, że orkowie rozmnażają się w sposób zbliżony do innych ras humanoidalnych, co sugeruje, że posiadają zdolności do prokreacji. W literaturze nie ma jednak zbyt wielu szczegółowych opisów dotyczących ich życia rodzinnego czy społecznego. Wydaje się, że orkowie, podobnie jak ludzie, tworzą pary, a ich potomstwo jest wychowywane w surowych warunkach, które kształtują ich charakter i lojalność wobec władców. W filmowych adaptacjach Tolkiena, orkowie są często przedstawiani jako bezwzględne i brutalne istoty, co może wpływać na postrzeganie ich rozmnażania. W rzeczywistości, w uniwersum Śródziemia, orkowie są przedstawiani jako rasa, która nie tylko walczy, ale również tworzy społeczności. Wspólne życie w grupach, hierarchia społeczna oraz lojalność wobec przywódców mogą sugerować, że ich rozmnażanie nie jest jedynie biologicznym procesem, ale także częścią ich kultury. Niewiele wiadomo o tym jak wyglądała orcza ciąża istnieją jednak wzmianki, że orkowie rozmnażali się poprzez narodziny a ich dzieci zazwyczaj były podobne do swoich rodziców.

Enty

Pożycie sexualne Entów to chyba najciekawszy temat. J.R.R. Tolkien ponownie zachował tutaj tradycyjną wersję, że do takiego aktu potrzebna jest kobieta i mężczyzna. Akt sexualny Entów polegał na tym, że enci mężczyzna dostawał pozwolenie od enciej kobiety na zerwanie jej owocu. Po czym razem sadzili oni nasionko z którego wyrastał mały ent który z czasem dorastał do momentu gdy sam mógł zerwać owoc entki. Co ciekawe pożycie sexualne entów nie ma żadnego związku z miłością. Entowie decydowali się na prokreację zależnie od stanu środowiska. Tak więc gdy lasy były piękne i bujne odpuszczali sobie takie akty. Jednak gdy drzewa obumierały robili to częściej. J.R.R. Tolkien nie wspomina o tym, żeby, do takiego pożycia sexualnego enta i entki musiała łączyć jakakolwiek wieź czy miłość. Można jednak zauważyć, że entki opuściły entów dla własnego kaprysu. Sugeruje to, że nie istniało coś takiego jak miłość wśród entów. No bo czy kochająca entka opuściłaby, ukochanego tylko dlatego, że chce ‘zamieszkać’ gdzie indziej?

Podsumowując

J.R.R. Tolkien w swojej twórczości przekazał nam wiele wartości od tych nadprzyrodzonych jak wiara w Boga po te z życia codziennego jak miłość i wartości moralne. Jednak to jak J.R.R. Tolkien przedstawia miłość, dla mnie jest najpotężniejszą siłą jego twórczości.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Tolkienologia, jako dziedzina badań, zajmuje się analizą i interpretacją dzieł J.R.R. Tolkiena, w tym jego najsłynniejszych powieści, takich jak “Hobbit” oraz “Władca Pierścieni”. Jest to interdyscyplinarne podejście, które łączy elementy literaturoznawstwa, historii, mitologii oraz filologii. Cechą charakterystyczną tolkienologii jest próba zrozumienia nie tylko samej treści utworów, ale także kontekstu ich powstania oraz wpływu, jaki wywarły na kulturę popularną i literaturę fantasy.

W pierwszej kolejności, warto zauważyć, że badania te koncentrują się na analizie języków stworzonych przez Tolkiena, takich jak sindarin czy quenya. Języki te nie są jedynie narzędziami komunikacji w jego fikcyjnych światach, lecz stanowią integralną część jego twórczości. Ich struktura, gramatyka oraz słownictwo są przedmiotem zainteresowania nie tylko lingwistów, ale także literaturoznawców, którzy poszukują głębszego znaczenia w zastosowaniu tych języków w narracji.

Analiza postaci i motywów obecnych w dziełach Tolkiena także odgrywa kluczową rolę w tolkienologii. Postacie takie jak Frodo, Gandalf czy Gollum stają się symbolami różnych ludzkich cech i wartości. Na przykład, walka Frodo z pokusą władzy i jego wewnętrzne zmagania z ciężarem pierścienia mogą być interpretowane jako metafora ludzkiej natury oraz dążenia do dobra w obliczu zła. Tego rodzaju interpretacje są często analizowane przez badaczy z perspektywy psychologicznej oraz filozoficznej.

Warto również zwrócić uwagę na wpływ, jaki Tolkien wywarł na rozwój gatunku fantasy. Jego prace zainspirowały rzesze pisarzy oraz twórców filmowych, prowadząc do powstania licznych adaptacji oraz dzieł nawiązujących do jego uniwersum. W tym kontekście, tolkienologia nie tylko bada teksty, ale także ich recepcję i wpływ na kulturę masową. Zjawiska takie jak konwenty fanowskie, gry RPG czy różnorodne formy sztuki inspirowane Tolkienem, stają się przedmiotem analizy w ramach tej dziedziny.

Nie można pominąć również aspektu biograficznego, który ma znaczenie w tolkienologii. Życie Tolkiena, jego doświadczenia wojenne oraz pasja do mitologii i języków, są istotnymi elementami wpływającymi na jego twórczość. Badacze analizują, w jaki sposób te doświadczenia kształtowały jego światopogląd i jego dzieła literackie.

Tolkienologia jest bogatą i wszechstronną dyscypliną, która łączy w sobie analizę literacką, lingwistykę, psychologię oraz historię kultury. Dzięki różnorodnym podejściom, możliwe staje się głębsze zrozumienie nie tylko samej twórczości Tolkiena, ale także jej wpływu na współczesne zjawiska kulturowe. W rezultacie, tolkienologia stanowi ważny obszar badań, który nieustannie ewoluuje, dostosowując się do zmieniających się koncepcji literackich i kulturowych.

Tolkienologia w Polsce

Tolkienologia w Polsce jest dziedziną, która zyskała na znaczeniu w ostatnich kilku dekadach. Zainteresowanie twórczością J.R.R. Tolkiena, w tym jego najbardziej znanymi dziełami, takimi jak “Hobbit” oraz “Władca Pierścieni”, intensyfikowało się w miarę upływu czasu. W pierwszej kolejności, należy zauważyć, że tłumaczenia tych dzieł przyczyniły się do ich popularności w Polsce. Pierwsze tłumaczenie “Hobbita” zostało opublikowane w 1960 roku, a “Władca Pierścieni” w latach 1980-1981. Przekłady te, wykonane przez takich tłumaczy jak Maria Skibniewska, zyskały uznanie i przyczyniły się do popularyzacji mitologii stworzonej przez Tolkiena.

Z perspektywy kulturowej, Tolkienologia w Polsce rozwijała się nie tylko poprzez literaturę, ale także poprzez różnorodne formy sztuki. Organizowane były liczne konferencje, seminaria oraz spotkania fanów, które miały na celu zgłębianie tematów związanych z twórczością Tolkiena. W takich wydarzeniach brali udział zarówno akademicy, jak i entuzjaści, co przyczyniło się do wymiany wiedzy i doświadczeń. Wspólne dyskusje na temat znaczenia mitologii, języków stworzonych przez Tolkiena oraz jego wpływu na współczesną literaturę były częścią tego procesu.

Pierwsza polska Tolkienowska konferencja miała miejsce w 2001 roku w Krakowie. Była to ważna okazja do zaprezentowania badań oraz analiz związanych z twórczością Tolkiena. Uczestnicy konferencji, w tym studenci, naukowcy oraz pasjonaci literatury, mieli możliwość wymiany poglądów oraz refleksji na temat różnorodnych aspektów Tolkienologii. Wiele z tych spotkań przyczyniło się do powstania publikacji naukowych, które badały różne aspekty twórczości Tolkiena, takie jak jego inspiracje, motywy literackie czy też filozofia obecna w jego dziełach.

Warto również zwrócić uwagę na rozwój społeczności fanowskich, które powstały w Polsce. Fandom Tolkiena, organizujący różnorodne wydarzenia, takie jak zloty, warsztaty czy gry fabularne, stał się przestrzenią dla osób, które pragną dzielić się swoją pasją i wiedzą. Tego rodzaju aktywności przyczyniają się do integracji fanów oraz do pogłębiania wiedzy na temat różnych aspektów Tolkienologii.

W ostatnich latach zauważalny jest także wzrost zainteresowania adaptacjami filmowymi dzieł Tolkiena. Filmy w reżyserii Petera Jacksona, które zdobyły światową popularność, przyczyniły się do zwiększenia zainteresowania oryginalnymi tekstami. W Polsce organizowane były liczne wydarzenia związane z premierami filmów oraz ich analizą. Pokazy filmowe, dyskusje oraz warsztaty filmowe stanowiły doskonałą okazję do poznania nie tylko samych filmów, ale również ich związku z literackimi pierwowzorami.

Podsumowując, Tolkienologia w Polsce rozwija się w dynamiczny sposób, łącząc różnorodne aspekty literackie, kulturowe oraz społeczne. Zainteresowanie twórczością Tolkiena, zarówno w kontekście literackim, jak i filmowym, nadal rośnie, co przyczynia się do dalszego badań oraz eksploracji jego dzieł. Pasjonaci, naukowcy oraz fani wspólnie przyczyniają się do tworzenia bogatej tradycji Tolkienologii, która z pewnością będzie się rozwijać w przyszłości.

Kim jest Tolkienolog?

Tolkienolog to osoba, która zajmuje się badaniem twórczości J.R.R. Tolkiena, brytyjskiego pisarza, znanego przede wszystkim z powieści „Hobbit” oraz „Władca Pierścieni”. W świecie literackim tolkienologia stała się dziedziną, która przyciąga zarówno akademików, jak i pasjonatów. W ramach tej specjalizacji podejmowane są różnorodne analizy dotyczące tekstów Tolkiena, jego stylu pisarskiego, tematów oraz wpływu, jaki wywarł na kulturę popularną.

W badaniach tolkienologicznych często koncentruje się na zrozumieniu kontekstu historycznego i kulturowego, w jakim powstały dzieła Tolkiena. Wiele uwagi poświęca się jego biografii, w tym wpływom, które miały miejsce w jego życiu, takim jak doświadczenia wojenne, zainteresowania filologiczne oraz pasja do mitologii. Takie analizy pozwalają dostrzec, jak osobiste doświadczenia Tolkiena kształtowały jego literacką wizję.

Tolkienologowie zajmują się również badaniem języków stworzonych przez Tolkiena, takich jak elficki czy krasnoludzki lub profesjonalniej mówiąc dwarfski. Języki te nie tylko wzbogacają fabułę, ale również są świadectwem jego umiejętności filologicznych. W tym kontekście badania języków są często postrzegane jako klucz do zrozumienia głębszych warstw jego twórczości.

W pracy tolkienologa istotne jest także analizowanie motywów i symboliki obecnych w dziełach Tolkiena. Tematy takie jak przyjaźń, poświęcenie, walka dobra ze złem oraz natura i jej ochrona są kluczowe dla interpretacji jego tekstów. Wielu tolkienologów zauważa, że te uniwersalne przesłania przyciągają czytelników na całym świecie, co może tłumaczyć trwałą popularność dzieł Tolkiena.

Często organizowane są konferencje oraz sympozja, które umożliwiają wymianę myśli i pracy badawczej w dziedzinie tolkienologii. Uczestnictwo w takich wydarzeniach daje możliwość nawiązania kontaktów z innymi badaczami oraz szerszego zrozumienia tematyki związanej z twórczością Tolkiena.

W miarę jak zainteresowanie twórczością Tolkiena rośnie, rośnie również liczba publikacji naukowych oraz książek poświęconych tej tematyce. Tolkienolodzy często współpracują z wydawnictwami, by tworzyć nowe edycje jego dzieł, które są wzbogacone o komentarze i analizy. Dzięki temu, teksty Tolkiena stają się dostępne dla kolejnych pokoleń czytelników, a badania nad jego twórczością stają się coraz bardziej zróżnicowane i rozwinięte.

Podsumowując, tolkienolog to nie tylko badacz literacki, ale także pasjonat, który poprzez swoją pracę przyczynia się do zrozumienia i promocji twórczości J.R.R. Tolkiena.

Jak zostać Tolkienologiem?

Tutaj zaczyna się klątwa tolkienologa. Niestety ze względu na to, że na tą chwilę nie istnieje kierunek studiów zwany tolkienologią nie można sobie po prostu pójść na studia a później pomachać papierkiem jako dowodem na to, że zasługuje się na miano tytułu tolkienologa. Tak więc jeśli marzy Ci się zostanie tolkienologiem jest tylko jedna droga. Dopóki nie powstał oficjalny kierunek studiów to społeczeństwo decyduje o tym czy zasługujesz na ten zaszczytny tytuł. Tak więc nie poddawaj się pisz, badaj, udzielaj się w fandomach, dziel się swoimi pracami i czekaj. Jeśli dasz z siebie 100% fandom doceni twoje starania i twój dorobek naukowy i wreszcie nadejdzie ta upragniona chwila kiedy w oczach innych będziesz godny tytułu tolkienologa.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Skrajność i bezkompromisowość w twórczości J.R.R. Tolkiena to tematy, które w pełni oddają charakter jego dzieł i świadczą o jego niezwykłej wizji artystycznej oraz filozofii literackiej. Tolkien, autor “Władcy Pierścieni” i “Hobbita”, był twórcą, który w swojej pracy nie szukał kompromisów, a jego prace często poruszały kwestie absolutnych wartości, takich jak dobro, zło, heroizm, poświęcenie i lojalność. Skrajność tych tematów, często w ukazaniu kontrastów między siłami światła i ciemności, odgrywa kluczową rolę w budowaniu atmosfery jego świata.

1. Skrajności moralne: W twórczości Tolkiena obserwujemy wyraźne podziały między dobrem a złem. Siły dobra reprezentowane przez takie postacie jak Frodo, Gandalf czy Aragorn stają w opozycji do mrocznych i złożonych postaci, jak Sauron, Saruman czy Gollum. Ta wyrazista granica moralna sprawia, że czytelnik nie ma wątpliwości, po której stronie stoi. Z jednej strony mamy niewinnych bohaterów, którzy walczą o zachowanie porządku, a z drugiej – zło, które chce zniszczyć wszystko, co dobre. Tolkien nie szukał tu miejsca na niuanse czy szarości; zło jest po prostu złem, a dobro jest w zasadzie niewzruszone.
2. Walka między idealizmem a pragmatyzmem: Tolkien przedstawia również skrajności w postaciach, które reprezentują różne podejścia do życia. Idealizm Froda czy Aragorna, którzy nieustannie walczą, by zachować swoje wartości, stoi w opozycji do bardziej pragmatycznych postaci, jak Boromir, który jest gotów poświęcić swoje ideały w imię „praktycznego” dobra. W pewnym sensie Tolkien pokazuje, jak trudne i wymagające może być utrzymywanie swoich zasad w obliczu pokus i trudnych wyborów.
3. Bezkompromisowość w wizji świata: Tolkien był absolutnym wizjonerem, który zbudował swoją własną mitologię, w której nie było miejsca na kompromisy. Jego świat, Śródziemie, jest pełen szczegółów, języków, ras, legend i historii, które są konsekwentnie rozwijane i wzajemnie ze sobą powiązane. Ta bezkompromisowa dbałość o szczegóły sprawia, że jego dzieła stanowią nie tylko literackie arcydzieło, ale także wielką, żywą historię, której logika i struktura opierają się na spójnych zasadach.
4. Tolkien a romantyzm i klasycyzm: J.R.R. Tolkien łączył w swojej twórczości elementy romantyzmu z klasycznymi ideałami heroizmu i honoru, które były często skrajnie wyidealizowane. W tym sensie jego dzieła mogą być rozumiane jako odpowiedź na współczesne mu trendy literackie, które stawiały na bardziej złożoną i realistyczną wizję świata. Tolkien natomiast trzymał się swojej romantycznej koncepcji bohaterów, którzy w imię wyższych celów podejmują trudne decyzje, nawet kosztem własnych żyć.
5. Ekspresja skrajnych emocji: Bezkompromisowość Tolkiena przejawia się także w sposobie przedstawiania emocji postaci. Walka z własnymi słabościami, jak w przypadku Froda i Golluma, pokazuje, jak skrajne uczucia mogą kierować życiem bohatera. Tego rodzaju emocje – od całkowitej miłości do nienawiści – sprawiają, że postaci Tolkiena są niejednoznaczne i złożone, mimo pozornego jednoznacznego podziału na dobro i zło.

Tolkien, mimo tworzenia świata fantasy, nie był twórcą, który szukał łatwych rozwiązań. Jego dzieła, pełne skrajności i bezkompromisowości, tworzą kompleksową, głęboką narrację, która porusza fundamentalne pytania o moralność, odpowiedzialność, wolność wyboru i przeznaczenie.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila

Wszystko zaczęło się jak każda piękna historia. Po publikacji Hobbita Tolkien stał się rozpoznawalny i niezależny finansowo a wręcz można powiedzieć, że bardzo bogaty. Jak to powiedział Gilderoy Lockhart z Harrego Pottera…

Sława to kapryśna przyjaciółka trzeba się o nią nieustannie troszczyć.

Gdyby tylko J.R.R. Tolkiena miał u swego boku takiego mentora wiedziałby, że wydanie Hobbita wiąże się nie tylko z piękną stroną sławy, ale i jej mrokami. Jednak zacznijmy od początku…

Co tak naprawdę wydarzyło się po publikacji Hobbita?

Gdy czytamy Władcę Pierścieni wydaje to nam się oczywiste i naturalne jednak dla J.R.R. Tolkiena wcale tak nie było. Władca Pierścieni był tak naprawdę wymuszony na nim a on sam w ogóle nie miał na niego pomysłu. 15 października 1937 roku Stanley Unwin w swoim liście do niego pod wpływem presji społeczeństwa zaczął namawiać Tolkiena do napisania kolejnej książki o Hobbitach. Ponieważ sam Hobbit wyprzedał się już w trzy tygodnie po jego publikacji.

W odpowiedzi 16 października 1937 roku J.R.R. Tolkien odpisał Stanleyowi:

Nie mam nic więcej do powiedzenia na temat hobbitów. Historia o Panie Bagginsie została w pełni opowiedziana. Jednak skoro tak uważasz rozpocznę proces myślenia i spróbuję wymyślić temat zaczerpnięty z Hobbita aby, można było nowe dzieło potraktować w podobnym stylu i dla podobnej publiczności.

Okazało się, że czytelnicy nie tylko zaczęli domagać się więcej, ale dokładnie podrzucać Tolkienowi tematy. Mieli oni konkretne wymagania, które wątki mają być rozwinięte. Córka J.R.R. Tolkiena chciała więcej usłyszeć o rodzinie Tuków. Kolejny czytelnik wyraził pragnienie rozwinięcia postaci Gandalfa i Saurona.

Presja

Presja zaczynała być coraz większa tym bardziej, że nie podobało się Tolkienowi czego wymagają od niego czytelnicy. Kompletnie nie miał na to pomysłu a podrzucane przez czytelników tematy wydawały mu się zbyt mroczne. Jednocześnie J.R.R. Tolkien miał problemy finansowe a napisanie kolejnej książki wydawało mu się najlepszą możliwością ich rozwiązania.

Mimo tych wszystkich obaw i braku weny w 1937 roku J.R.R. Tolkien napisał do Charlesa Furtha:

Napisałem pierwszy rozdział nowej opowieści o Hobbitach – ‘Długo oczekiwana impreza’. (Pierwszy rozdział ‘Władcy Pierścieni’).

Wydawać by się mogło, że teraz już pójdzie z górki, ale nie…

Fani

Gdy tylko fani dowiedzieli się, że J.R.R. Tolkien rozpoczął prace nad nowym dziełem listów od fanów było coraz więcej. Początkowo Tolkien starał się na każdy list odpowiadać osobiście. Jednak doszedł on do momentu kiedy to musiał zatrudnić sekretarkę. To jednak nie wystarczyło i w końcu pozwolił swojemu wydawcy na wysyłanie listów seryjnych.

Listy były jednak najmniejszym problemem. Telefony od amerykańskich fanów – często w środku nocy oraz nieproszeni goście skłoniły Tolkiena do usunięcia jego danych z książki telefonicznej. (tak kiedyś było coś takiego jak książka telefoniczna)

Hobbit dzieło szatana

Wraz z popularnością rośnie zainteresowanie społeczeństwa, a to zainteresowanie nie zawsze jest pozytywne. Przyszedł czas (na szczęście Tolkien tego nie dożył) kiedy Hobbitem zainteresowali się fanatycy chrześcijańscy. Przyszedł czas kiedy uznano Hobbita za dzieło szatana.

Tak jak my się teraz radujemy tą wspaniałą lekturą, a nawet obchodzimy dzień czytania Tolkiena tak kiedyś była to najczęściej banowana książka na świecie.

Chyba najbardziej paradoksalny jest fakt, że pomimo iż J.R.R. Tolkien był zagorzałym katolikiem, to właśnie w chrześcijańskich społecznościach książkę tą uznawano za dzieło szatana.

Na pierwszy rzut oka mogłoby, się wydawać, że po prostu gdzieś tam na świecie dawno, dawno temu pojawiła się jakaś mała ‘popierdzielona’ społeczność, która dostrzegła w tych książkach coś, co im się nie spodobało i uznali te książki za satanistyczne. Otóż nie. Tak jak Dzień Czytania Tolkiena jest na skalę światową tak i piętnowanie tych książek jest na skalę światową. Co ciekawe daty są przerażające. Wydaje się, że lata 2000 to cywilizowany okres a USA, Australia i Wielka Brytania to kraje pierwszego świata.

USA

Zaskakujące, ale w tak cywilizowanym kraju jak USA istniały stany, w których czytanie Władcy Pierścieni i Hobbita było zakazane, ponieważ uważano tę książkę za satanistyczną. Można sobie pomyśleć, że po prostu zwyczajnie niektóre stany potrzebowały więcej czasu na rozwój/przekonanie się. Trudniej jednak uzasadnić fakt, że mamy 2023 rok a takie stany nadal istnieją!

Australia

Australia zawsze była najbardziej surowym państwem w przypadku cenzury literackiej. To, co różniło zakaz w USA od zakazu w Australii to surowość. W USA czytanie Tolkiena przejawiało się jedynie krzywym spojrzeniem reszty społeczności i myślenie typu ‘on czyta Tolkienia, a to grzesznik’. Natomiast w Australii całkowicie wycofano Hobbita i Władce Pierścieni. Książki te były zakazane nie tylko w bibliotekach jak i szkołach, ale również w komercjalnych księgarniach.

Chrześcijańskie społeczności

Najbardziej paradoksalną rzeczą w banowaniu twórczości Tolkiena jest fakt, że Tolkien był ‘wręcz’ zawziętym katolikiem. Jednak miejsca, gdzie najczęściej jego książki były i nadal są banowane to właśnie chrześcijańskie społeczności. Zazwyczaj uzasadnia się to, że czary i magiczne stworzenia to wytwór szatana. W niektórych społecznościach zakazy te dotyczą wszystkich członków społeczności, a w innych dotyczy to tylko dzieci. Najczęściej podawanym argumentem jest to, że dzieci nie powinny czytać o rzekomo ‘absurdalnych’ opowieściach i dziwnych istotach. Uważa się, że jest to złe dla młodych umysłów, a przemoc ukazana w książkach Tolkiena może sprawić, że dziecko zejdzie na złą drogę.

Najpopularniejszym powodem cenzurowania dzieł Tolkiena jest to, że niektórzy uważają tę historię za ‘niereligijną’. Jest to największy paradoks, gdyż wszyscy wiemy, że Tolkien był pobożnym katolikiem do tego stopnia, że nawet swojego wieloletniego przyjaciela C.S. Lewisa który był ateistą nawrócił na chrześcijaństwo. W jednym z listów Tolkiena do Lewisa można znaleźć słowa Tolkiena świadczące o tym, że stworzenie Hobbita i Władcy Pierścieni było dziełem fundamentalnie religijnym i chrześcijańskim. Zapewne sami przyznacie, że nie jest potrzebna wypowiedź, Tolkiena, gdyż w całej jego twórczości bardzo łatwo znaleźć odzwierciedlenie motywów i podtekstów chrześcijańskich. Tolkien sam przyznawał, że chce stworzyć świat, który będzie odzwierciedlał poglądy chrześcijańskie i włączał podstawowe elementy chrześcijaństwa do świata fikcji.

Duże organizacje

Nie na małych stanach USA się kończy. Szokujące, ale nawet tak potężne organizacje jak American Library Association’s zbanowała Hobbita i Władcę Pierścieni i zakazała upubliczniania ich w szkołach i bibliotekach.

Nie tak dawno temu jakby, mogło się wydawać…

To, co mnie najbardziej fascynuje w całej tej historii banowania książek Tolkiena to czas. Wydawać by, się mogło, że takie rzeczy miały miejsce dawno, dawno temu. Błąd. Sama nie potrafię tego zrozumieć, ale niby, już w cywilizowanym okresie takim jak 2001 rok nadal całkiem hardcorowo podchodziło się do twórczości Tolkiena. Najlepszym takim przykładem jest 2001 rok kiedy to w Alamagordo w stanie Nowy Meksyk, chrześcijańska społeczność zbuntowała się, jasno wyrażając swoje przekonania o dziele szatana, czyli książkach Tolkiena.

Rezultatem tego buntu było zebranie wszystkich książek Tolkiena z publicznych szkół i bibliotek. Kolejno książki te publicznie palono niczym wiedźmę na stosie. Hah nawet zrobiono z tego ‘uroczystość’ gdzie każdy członek społeczności mógł brać udział w tym wydarzeniu. Nie wiem jak dla was, ale dla mnie jest to szokujące. Mnie takie zachowanie kojarzy się z jakimiś dawnymi obrzędami. Na przykład kiedy to paliło się na stosie ludzi takich jak ja chorujących na padaczkę, bo uważano ich za opętanych. W życiu bym nie uwierzyła, że miało to miejsce w 2001 roku!

Okazuje się, że wcale nie mamy tego z głowy. Do tej pory istnieją kraje gdzie Hobbita zwyczajnie się pali.

Czy to dało się przewidzieć?

Okazuje się, że tak. W jednym z listów Richard Hughes napisał do Stanleya Unwina list w którym zwraca uwagę na to, że widzi w Hobbicie jeden problem…

Widzę tylko jeden problem, a mianowicie, że wielu rodziców może się obawiać, iż niektóre fragmenty są zbyt przerażające aby, czytać je dzieciom na dobranoc. – Richard Hughes

Jak się po latach okazało była to całkiem słuszna uwaga. Jednak Stanley Unwin się tym nie przejął argumentując, że jego dziesięcioletni syn przeczytał Hobbita i chętnie do niego wraca. Zignorowano uwagę Richarda i J.R.R. Tolkien podjął się pisania jeszcze mroczniejszej książki, którą był Władca Pierścieni. Jednak cały czas miał na uwadze słowa Richarda i w wielu wątkach złagodził tekst by nie wydawał się tak mroczny. Mimo to jak widać dzieła J.R.R. Tolkiena uznano za dzieła szatana.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila