O dobru, wolności i czasie: Zagadnienia moralno-filozoficzne w dziełach Tolkiena

J.R.R. Tolkien, autor „Władcy Pierścieni” i innych dzieł osadzonych w Śródziemiu, porusza w swojej twórczości szereg zagadnień moralnych i filozoficznych. Jego opowieści, choć osadzone w fantastycznym świecie, zawierają głębokie refleksje na temat natury człowieka, dobra, zła, wolności, odpowiedzialności oraz przeznaczenia. Oto kilka kluczowych kwestii, które można odnaleźć w jego dziełach:

1. Walka dobra ze złem

Centralnym tematem w twórczości Tolkiena jest odwieczna walka między dobrem a złem, reprezentowana przez postacie takie jak Sauron, który chce zdominować Śródziemie, oraz bohaterowie, którzy stają przeciw niemu, jak Frodo, Aragorn czy Gandalf. Zło nie jest jednak przedstawione w sposób jednoznaczny, a walka dobra ze złem nie jest prosta. Tolkien pokazuje, że zło nie jest tylko zewnętrznym zagrożeniem, ale także czymś, co może zrodzić się w sercu jednostki.

2. Wolna wola i przeznaczenie

Tolkien często badał relację między wolną wolą a przeznaczeniem. Bohaterowie, jak Frodo, Aragorn czy Gandalf, stają przed wyborami, które mają ogromne konsekwencje dla ich świata. Mimo że istnieje pewne przeznaczenie, które kształtuje ich ścieżki (np. Frodo jako “powiernik Pierścienia”), to jednak wciąż mają oni wpływ na swoje decyzje i ich skutki. Tolkien podkreśla wartość osobistego wyboru, odpowiedzialności za własne czyny i konsekwencje tych decyzji.

3. Zło jako korupcja i pokusa

W twórczości Tolkiena zło nie jest jedynie siłą zewnętrzną, ale także wewnętrzną pokusą, która może prowadzić do korupcji. Dobrym przykładem jest historia Golluma, który z powodu swojej obsesji na punkcie Pierścienia zostaje zniekształcony zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Tolkien pokazuje, jak pragnienie władzy i chciwość mogą prowadzić do moralnej degradacji, a Gollum staje się symbolem tego procesu.

4. Bojaźń i odwaga

Odwaga w twórczości Tolkiena nie jest związana z brakiem strachu, ale z umiejętnością stawienia czoła trudnym sytuacjom mimo lęku. Widać to na przykładzie postaci takich jak Frodo, który, choć nie jest idealnym wojownikiem, potrafi wykazać się ogromną odwagą w obliczu zagrożenia. Tolkien podkreśla, że prawdziwa odwaga nie polega na heroicznych czynach, ale na wytrwałości i dążeniu do celu, nawet gdy wydaje się to niemożliwe.

5. Związki z naturą

W wielu swoich książkach Tolkien ukazuje wielką wartość natury, zarówno w kontekście moralnym, jak i filozoficznym. Elfy, które żyją w harmonii z naturą, a także postacie takie jak Entowie, którzy dbają o lasy, stanowią kontrast wobec postaci, które wykorzystują naturę i ją niszczą (np. Saruman, który zniszczył lasy Fangornu). Natura w twórczości Tolkiena jest symbolem czystości, harmonii i dobra, a jej zniszczenie oznacza moralną degrengoladę.

6. Przyjaźń i wspólnota

Tolkien ukazuje, jak współpraca między różnymi rasami i jednostkami może prowadzić do przezwyciężenia zła. Powstanie braterstwa Pierścienia, w którym wspólnie walczą przedstawiciele różnych ras (Hobbitów, Ludzi, Elfów, Krasnoludów), jest metaforą współpracy, jedności i solidarności w obliczu niebezpieczeństwa. To również pokazuje, jak ważne w życiu są relacje międzyludzkie, zaufanie i wzajemna pomoc.

7. Pojęcie władzy i jej odpowiedzialności

Tolkien wielokrotnie w swoich książkach porusza temat władzy, a także pokusy, jaką ona niesie. Pierścień Władzy jest symbolem absolutnej mocy, która, jeśli trafi w ręce niewłaściwej osoby, prowadzi do tyranii, korupcji i zniszczenia. Jednocześnie, niektóre postacie, takie jak Aragorn, reprezentują bardziej odpowiedzialne podejście do władzy, w którym służą oni swojemu narodowi i dbają o dobro wspólne.

8. Śmierć i nieśmiertelność

Śmierć to temat, który pojawia się w twórczości Tolkiena, zwłaszcza w kontekście Elfickiej nieśmiertelności. Elfy, które są nieśmiertelne, żyją wiecznie, ale ta nieśmiertelność często prowadzi do smutku i alienacji, ponieważ muszą obserwować śmierć i upływ czasu u innych ras, w tym ludzi. To stawia pytania o sens życia i śmierci oraz o to, jaką wartość ma życie, które jest ograniczone czasem, a także o rolę śmierci w cyklu życia.

9. Duma i pokora

W postaciach Tolkiena często pojawia się temat dumy i pokory. Bardzo często bohaterowie muszą przejść proces wewnętrznej transformacji, w którym uczą się pokory i rezygnacji z egoistycznych dążeń. Boromir, który początkowo pragnie użyć Pierścienia dla dobra swojego miasta, ostatecznie uczy się wartości poświęcenia i odpowiedzialności za swoje czyny. Podobnie, Frodo, pomimo swojego zwyczajnego pochodzenia, wykazuje się niespotykaną pokorą i odwagą w swojej misji.

10. Wartość tradycji i mitów

Tolkien, będąc wielkim miłośnikiem mitów i legend, wpleciony je w swoje opowieści, tworząc bogaty świat, w którym tradycje, historia i mitologia odgrywają kluczową rolę. Pokazuje, jak mitologia kształtuje tożsamość narodów i przekazuje wartości, które mogą być podstawą moralności. Tradycje w jego twórczości są więc czymś, co daje ludziom poczucie przynależności, sensu i stabilności.

Podsumowanie

W twórczości J.R.R. Tolkiena, choć dominuje wątek fantasy, przewija się również szereg głębokich kwestii moralnych i filozoficznych. Tematy takie jak walka dobra ze złem, wolna wola, odpowiedzialność, natura władzy czy wartość przyjaźni i wspólnoty nie tylko budują fabułę, ale także skłaniają czytelnika do refleksji nad życiem, etyką i moralnością. Tolkiena fascynowały pytania o ludzką naturę i to, jak jednostki oraz społeczności radzą sobie z moralnymi dylematami w obliczu wielkich wyzwań co pięknie ukazuje w swojej twórczości.

🌿 Jeśli to, co tworzę, porusza Twoje serce i myśli, możesz pomóc mi robić to dalej – regularnie, z pasją i oddaniem.
Wesprzyj moje Studium Śródziemia na Patronite:
Dziękuję, że jesteś częścią tej drogi. ✨

Anna Eldameldor Mokos- Strażniczka światła Ëarendila