Jak Tolkien przedstawia naturę jako siłę zarówno pozytywną, jak i destrukcyjną?
W twórczości J.R.R. Tolkiena natura jest przedstawiona jako siła o dwojakim charakterze: zarówno pozytywną, jak i destrukcyjną. Tolkien pokazuje, że natura ma zdolność zarówno do odrodzenia i ochrony, jak i do zniszczenia, jeśli zostanie źle potraktowana lub zdominowana przez siły destrukcyjne. W jego dziełach, takich jak Władca Pierścieni, Silmarillion i Hobbit, natura jest często powiązana z moralnymi i filozoficznymi tematami, a jej rola w kształtowaniu świata Śródziemia jest nieodłącznym elementem fabuły.
Pozytywna rola natury
- Entowie – symbol ochrony natury: Entowie, opiekunowie lasów, są jednymi z najbardziej wyrazistych przedstawicieli pozytywnego aspektu natury w twórczości Tolkiena. Ich rola w Władcy Pierścieni jest kluczowa dla ochrony Śródziemia przed niszczycielską działalnością Sarumana. W ich postaci Tolkien przedstawia naturę jako siłę obrończą, która, gdy zostanie zaatakowana, potrafi się obudzić, bronić siebie i innych. Ich walka z Sarumanem, który niszczy lasy Fangornu, jest symbolicznym przedstawieniem obrony natury przed ludzką chciwością i nieodpowiedzialnością.
- Odrodzenie i siła w naturze: Entowie, choć początkowo wolni i powolni, po przebudzeniu stają się jedną z najpotężniejszych sił w Śródziemiu. To wskazuje na to, jak natura, mimo swoich pozornych ograniczeń, posiada ogromną siłę, która może być uruchomiona w obronie życia. Entowie stają się symbolem odrodzenia – podobnie jak lasy, które potrafią się regenerować, jeśli nie będą brutalnie eksploatowane.
- Gandalf i natura jako siła mądrości: Gandalf, będący jedną z najważniejszych postaci w Władcy Pierścieni, również reprezentuje pozytywną więź z naturą. Jego zdolność do współpracy z różnymi rasami, w tym z naturą, a także jego szacunek do niej, odzwierciedlają filozofię harmonii z przyrodą. Gandalf korzysta z mądrości, którą zdobył w przyrodzie, a także w odczytywaniu jej znaków, co nadaje mu rolę przewodnika i mędrca. Jego połączenie z naturą jest subtelnym, ale ważnym elementem ukazującym, jak powinniśmy traktować świat wokół nas – z szacunkiem i zrozumieniem.
- Rola hobbitów i natury: Hobbici, żyjący w Shire, to inna reprezentacja pozytywnego aspektu natury. Ich życie w zgodzie z ziemią, uprawa roli, pielęgnowanie ogrodów i szanowanie rytmu natury pokazuje idealistyczny obraz społeczeństwa, które żyje w harmonii z otaczającym je światem. Shire jest w pełni zrównoważonym środowiskiem, w którym natura nie jest niszczona, ale pielęgnowana, co stanowi kontrast do zewnętrznych zagrożeń, jakie niosą postacie takie jak Saruman czy Sauron.
Destrukcyjna rola natury
- Sauron i korupcja natury: Sauron, główny antagonista w Władcy Pierścieni, wykorzystuje swoje siły, zniszczyć i zdegenerować naturalne środowisko Śródziemia. Jego zło jest manifestowane nie tylko poprzez militarną dominację, ale także poprzez destrukcję natury. Przykładem może być Mordor, który jest przekleństwem ziemi – krajobraz jest jałowy, spopielony i zniszczony. Wszystko, co Sauron dotknie, staje się martwe i bezpłodne. Mordor jest symbolem nieodwracalnej degradacji, którą niesie za sobą absolutna władza, niezrównoważony rozwój i brak szacunku dla ekosystemu.
- Zniszczenie równowagi naturalnej: Właśnie ta degradowana natura w Mordorze stanowi obraz tego, do czego prowadzi brak harmonii między człowiekiem (czy też innymi rasami) a naturą. Sauron i jego sługi nie dbają o ziemię – traktują ją jako zasób do wykorzystania, nie zważając na konsekwencje jej wyczerpywania i degradacji.
- Saruman i mechanizacja natury: Saruman, w przeciwieństwie do Saurona, wykorzystuje technologię, zniszczyć naturę. Jego decyzja o wycinaniu lasów Fangornu w celu pozyskania drewna na budowę machin wojennych jest jednym z wyraźniejszych przykładów destrukcyjnego wpływu człowieka na środowisko naturalne. Saruman symbolizuje mechanistyczne podejście do natury, traktując ją jedynie jako surowiec, który należy przekształcić i wykorzystać dla własnych celów. Przemysłowe podejście Sarumana, który niszczy lasy w imię postępu i mocy, jest przypomnieniem o niebezpieczeństwach wynikających z nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych.
- Zanieczyszczenie i degradacja: Po wycięciu lasów Fangornu, Saruman buduje wielką machinę wojenną i fabryki, które wprowadzają nową, zniszczoną estetykę. Zatrute powietrze, smog i zniszczenie krajobrazu są konsekwencjami jego działań. W ten sposób Tolkien ukazuje, jak nadmierna technologia, która nie szanuje natury, prowadzi do degradacji środowiska i kulturowej alienacji.
Natura jako siła ambiwalentna
Tolkien ukazuje, że natura jest siłą ambiwalentną – może przynieść zarówno odrodzenie i ochronę, jak i zniszczenie. Równocześnie w jego dziełach dostrzegamy, że natura nie jest neutralna, ale raczej ma swoją wolę, którą ludzkość (a także inne rasy) może albo wspierać, albo zniszczyć. W Władcy Pierścieni idea równowagi natury jest kluczowa dla osiągnięcia pokoju i harmonii w Śródziemiu, podczas gdy jej zniszczenie prowadzi do zgnilizny, upadku i nieuchronnej katastrofy.
Podsumowanie
W twórczości Tolkiena natura jest przedstawiana jako siła o dwojakim charakterze: pozytywnym, symbolizującym ochronę, mądrość i odrodzenie, oraz destrukcyjnym, gdy zostaje zdominowana przez siły zła, takie jak Sauron i Saruman. Tolkien sugeruje, że jeśli nie będziemy traktować natury z szacunkiem, zrównoważenie i harmonia zostaną zaburzone, prowadząc do katastrofy. Jego przesłanie pozostaje aktualne również dzisiaj, jako przypomnienie o konieczności ochrony środowiska i życia w zgodzie z naturą.
Autor: Anna Eldameldor Mokos
