Fantasy — Historia Gatunku

Fantasy to jeden z najstarszych gatunków literackich, który sięga swymi korzeniami do początków ludzkości. Dzisiaj wam opowiem trochę o rozwoju fantastyki jej gatunkach i ewolucji.

Definicja

Fantasy – You can refer to a story or situation that someone creates from their imagination and that is not based on reality – Collins Dictionary

Fantasy wydaje się najprostszym do zdefiniowania gatunkiem literackim w świecie literatury. Definiujemy je jako coś wymyślonego, co w świecie realnym nie ma prawa istnienia i jest jedynie, jak sama nazwa wskazuje fantazją. Geneza gatunku jest jednak dużo barwniejsza niż sama definicja.

Czy rzeczywiście coś, co rodzi się w naszej wyobraźni, w żaden sposób nie łączy się z rzeczywistością?

Jako istoty ludzkie mamy tendencję do odczuwania pragnienia nie tylko na poziomie biologicznym, ale i duchowym/emocjonalnym/moralnym, a nawet i intelektualnym. Tak jak pragnienie biologiczne jesteśmy w stanie zaspokoić szklanką wody tak pozostałe pragnienia nie zawsze są możliwe do zaspokojenia. Niezależnie od tego co ci powie coach motywacyjny, nie zawsze los jest w twoich rękach. Są rzeczy, na które nie mamy wpływu i tutaj całe na biało wchodzi fantasy które od początków istnienia ludzkości wykorzystywano do zaspokojenia tych pragnień.

Jakie to są pragnienia?

Pragnienia, których nie jesteśmy w stanie okiełznać to zazwyczaj te pragnienia, z których nie do końca zdajemy sobie sprawę. Jesteśmy świadom pragnień materialnych kiedy marzy nam się nowy dom, czy samochód doskonale zdajemy sobie z tego sprawę. Jednak ludzkie serce pragnie czegoś więcej niż materialnych, satysfakcji. Pragnie większego poczucia przynależności we wszechświecie jako całości, poczucia czci i pokoju. Pragniemy poznać siłę wyższą i poznać sens naszego istnienia. Pragniemy wiedzieć wszystko od początku do końca. Podświadomie pragniemy lepszego świata, lepszej wersji siebie, zakończenia jakiegoś problemu na świecie, przynależności do społeczeństwa, akceptacji ukojenia bólu, a nawet i wiary.

Prawda jest taka, że nawet najbardziej zawzięty ateista podświadomie pragnie wierzyć, bo taka jest nasza natura ludzka. Wszystkie te pragnienia zaspokaja fantasy, które daje nam świat, w którym każda istota jest potencjalnym bohaterem, który może zmienić bieg historii. Najlepszym tutaj przykładem jest twórczość J.R.R. Tolkiena gdzie niepozorny Hobbit, staje się bohaterem, który ratuje świat. Fantasy daje nam złudzenie, kontroli pokazując, że każdy koniec może zakończyć się happy endem, każdy problem jest do rozwiązania, a my jesteśmy tym, kim chcemy i przytrafia nam się to, czego chcemy.

Podział fantasy na gatunki

Możemy wyróżnić dziewięć gatunków fantasy, gdzie każdy z nich na swój sposób zaspokaja różne pragnienia:

• Fairly tale
• Animal fantasy
• Arthurian fantasy
• Arabian nights fantasy
• Chinoiserie
• Lost race fantasy
• Humorous fantasy
• Sword & Sorcery fantasy
• Heroic fantasy

*Mowa tutaj o podstawowych gatunkach literackich. Wszelkiego rodzaju odmiany fantasy takie jak anime, manga czy hentai omówimy w kolejnych artykułach.

Ewolucja fantasy

Ustaliliśmy sobie już, że fantasy zrodziło się z dążenia do zaspokojenia tych pragnień, których nie jesteśmy w stanie okiełznać i wyjaśniliśmy sobie, jakie to są pragnienia. Nie możemy jednak pominąć wątku różnorodności tych wszystkich pragnień. Nasze pragnienia zmieniają się stosownie do zmian, jakie zachodzą w otaczającym nas świecie. Co przekłada się na ewolucje fantasy jako gatunku literackiego. To gdzie mieszkamy to co mamy i czego nie mamy wszystko to, co widzimy wokół ma wpływ na to czego pragniemy. Dlatego właśnie wraz z tym jak zmieniały się pragnienia ludzkości, fantasy ewoluowało jako jeden z najbardziej i najszybciej rozwijających się gatunków literackich. Teraz sobie całą tę ewolucję przeanalizujemy.

Mitologia

Mitologia to pierwszy przejaw fantasy w historii. Kiedy ludzie pragnęli zaspokoić swoją potrzebę poczucia kontroli i wiedzy zrodziła się mitologia. Kiedyś w nią wierzono, chcąc zaspokoić pragnienie poznania sensu istnienia. Teraz mitologia jest jedynie inspiracją dla współczesnych twórców. Do głównych mitologii, na których opiera się fantasy, należą mitologie starożytnych Greków składające się z bogów takich jak Zeus, Hera, Apollo, Afrodyta, Dionizos, Atena, Posejdon i wielu innych, a także tzw. półbogów, czyli pół-ludzkich bohaterów, takich jak Herakles i Perseusz. Nie można też pominąć tych Celtyckich, a zwłaszcza Irlandzkich kultur, w tym opowieści o 'Cuchulain’ i 'Finn Mac Cool’.

Do tego gatunku zaliczają się również wszelkiego rodzaju opowieści dotyczące ludów germańskich, staronordyckich i islandzkich, obejmujące historie bogów Odyna, Thora, Lokiego, Tyra i Freyi oraz bohaterów, takich jak Sigurd (Zygfryd). Tradycje judeochrześcijańskie zapisane w Piśmie Świętym i jego apokryfach to kolejny przejaw fantasy. Mówiąc o religii nie tylko tej judeochrześcijańskiej, ale właściwie każdej możliwej (islam, buddyzm, hinduizm) dochodzimy do najbardziej spornej kwestii, czyli tego czy to religia jest fantazją, czy fantazja stała się religią. Miliony wyznawców na całym świecie wciąż się o to spiera. Ja tutaj jednak pominę ten wątek. Nie można jednak wykluczyć, że wiele dzieł fantasy jest inspirowane wszelkiego rodzaju religiami. Czołowym przykładem jest tutaj przede wszystkim J.R.R. Tolkien i C.S. Lewis gdzie inspiracja religią w ich dziełach jest niezaprzeczalna.

Tylko tyle?

Oczywiście, że nie! Wspominając o mitologii podałam wam najlogiczniejsze przykłady bogów starożytnych Greków, bo jak na Middle-Earth Geeka przystało najbardziej kojarzą mi się oni z Ainurami. Takich przykładów można wymienić dużo, dużo więcej. Weźmy na przykład geniusz nad geniuszami, czyli oczywiście J.R.R. Tolkiena.

Teraz trochę wyrwane z kontekstu kilka słów ode mnie…

Do zaktualizowania tego artykułu i dodania tej rubryki zainspirował mnie Cezary Frąc, pisząc do mnie…

Hej. Przeczytałem sobie stronę i to co piszesz.. Bardzo zgrabnie /sensownie/ napisane i przyjemnie się czyta. Jednak jest pewien błąd (nie do końca). Wspominając o mitologii, powinnaś wspomnieć np.: Wedy -Rygweda to około 1500 pne. Jak nie wcześniej. Trochę jesteśmy zaściankowi jeśli chodzi o Europę. Tak naprawdę Europa to pikuś na skali czasu i ilości kultur. (choć oczywiście historię ma piękną, straszną i bardzo ciekawą) Pozdrowienia. – Cezary Frąc

Rzeczywiście trafna uwaga! Drodzy Middle-Earth Geeks tutaj mały apel do was:

Nikt nie jest geniuszem, każdemu zdarzy się coś pominąć albo popełnić jakiś błąd. Dlatego kochani proszę bierzcie przykład z Cezarego i zamiast debilnych komentarzy napiszcie do mnie konstruktywną krytykę a z pewnością wezmę ją pod uwagę i zawsze wspomnę o tym, że to wy mieliście wkład w napisanie danego artykułu. Nawet Thorin nie zdobył góry sam tylko miał wsparcie swojej kompani dlatego jednoczmy się i wspierajmy!

Dobra a teraz wracajmy do tematu…

Pierścienie Władzy

W twórczości J.R.R. Tolkiena może znaleźć wiele inspiracji z jeszcze starszych wierzeń niż słynne tradycje judeo-chrześcijańskie takie jak np. Święte księgi Hinduizmu, które są uznawane za najstarszą grupę religijnych tekstów sanskryckich. Najprostszym takim przykładem są Pierścienie Władzy. Święte księgi Hinduizmu zawierały w sobie niezliczone legendy opowiadające o pierścieniach. Większość z nich można sensownie porównać do Tolkienowskiej legendy o pierścieniach władzy. Weźmy np. Najsłynniejszą opowieść o lampie Aladyna.

Krótkie przypomnienie fabuły:

Główny bohater, Aladyn, jest młodym synem krawca, którym po śmierci ojca zajmował się matka. Pewnego dnia odwiedził go nieznajomy cudzoziemiec z zachodniej Afryki, który podał się za brata zmarłego ojca. Choć ani Aladyn, ani jego matka nie wiedzieli nic o jego istnieniu, to jednak uwierzyli, że jest on stryjem Aladyna. Tak naprawdę nieznajomy ten był to zły czarnoksiężnik, który pragnął wykorzystać Aladyna do swoich celów. Czarnoksiężnik dowiedział się dawno temu o istnieniu magicznej lampy oliwnej. Odkrył też, że na całym świecie tylko jedna osoba – Aladyn – może ją zabrać z jaskini, w której jest ukryta. Planował zamordować Aladyna, gdy tylko otrzyma lampę. Czarnoksiężnik podstępem zaprowadził Aladyna na skraj magicznej jaskini, wciąż udając jego stryja. Kazał mu wejść do środka i przynieść lampę oliwną. Na drogę dał mu magiczny pierścień – jako amulet do ochrony. – Wikipedia

Czy przypadkiem:

• Niepozorna istota
• Czarnoksiężnik chcący tę istotę zmanipulować, wykorzystać i sprowadzić w określone miejsce
• Magiczny pierścień

Czegoś wam to nie przypomina?

Może niepozornego Hobbita, Saurona władającego pierścieniem, Mordoru i Jedynego pierścienia?

W Hinduizmie pierścień jest często używany jako symbol rozpoznania boskości u śmiertelników. Wśród wielu legend o pierścieniach tego rodzaju jest jedna znana jako „Pierścień Bodhisattwy”. Właśnie dlatego w Indiach poszukiwanie pierścienia może mieć niemal całkowicie duchowy charakter. Jest to związane z indyjską tradycją wedyjską, która uczy, że „pierścień ognia” wypala wszelką ignorancję i iluzję u właściciela pierścienia. Ponadto bohater, który przejdzie przez jego płomienie, osiąga mistyczny stan doskonałego spokoju. Dlatego to przypomina buddyjski stan medytacji Satori. To jest pierścień ognia w centrum wszechświata i Chidambaram, „centrum wszechświata, które jest w sercu”. Jest to wieczne miejsce poza czasem, gdzie można obserwować prawdziwy stan duszy i wzrastać do doskonałej mądrości.

Dlatego

Do pewnego stopnia ten wedyjski pierścień ognia jest porównywalny z zaklętym pierścieniem ognia, przez który przejechał Sigurd Völsung aby, dostać się do swojej narzeczonej Walkirii. Można go również porównać do elfich pierścieni zaklęć, które chroniły ukryte elfickie królestwa Lothlórien i Doriath przed złem i upływem czasu. Można też porównać to do transformacji, jaką przeszedł Bilbo Baggins, który przez wiele lat nie wiedział, że jest właścicielem Jedynego Pierścienia. Pierścień ten dał Bilbowi długi żywot a sam Bilbo po swojej wyprawie całkowicie odmienił swoje życie gdzie wielokrotnie można dostrzec, że sam Frodo Baggins traktuje Bilba jak mędrca.

A może jakiś konkretny przykład pierścienia? Się robi!

Pierścień Alchemika bardzo dobrze można porównać do Jedynego Pierścienia. Co prawda nie kształtem, bo Pierścień Alchemika był w kształcie węża połykającego własny ogon. Jednak oba były złote i symbolizowały wieczność. Ponadto możemy porównać również nazwy, gdyż ten niebiański wąż zwał się Ea a Ilúvatar tworząc świat powiedział…

Eä niech się stanie!

Pisownia co prawda jest inna, ale podobieństwo nadal pozostaje. Czyż nie?*

Inne odpowiedniki Pierścienia Alchemika to — Grecki Ophion, Hinduski Sheshna, Chiński Naga i Nordycki Jörmungandr.

Tradycje judeo-chrześcijańskie

Tradycje judeochrześcijańskie zapisane w Piśmie Świętym i jego apokryfach to kolejny przejaw fantasy. Mówiąc o religii nie tylko tej judeochrześcijańskiej, ale właściwie każdej możliwej (islam, buddyzm, hinduizm) dochodzimy do najbardziej spornej kwestii, czyli tego czy to religia jest fantazją, czy fantazja stała się religią. Miliony wyznawców na całym świecie wciąż się o to spiera. Ja tutaj jednak pominę ten wątek. Nie można jednak wykluczyć, że wiele dzieł fantasy jest inspirowane wszelkiego rodzaju religiami. Czołowym przykładem jest tutaj przede wszystkim J.R.R. Tolkien i C.S. Lewis gdzie inspiracja religią w ich dziełach jest niezaprzeczalna.

Fantasy przed naszą erą

Fantasy rozwijało się w niezliczonych formach w całej historii literatury światowej. Istnieją fantastyczne opowieści ze starożytnego Egiptu jeszcze sprzed naszej ery takie jak 'The Shipwrecked Sailor’ oraz 'The Epic of Gilgamesg ’ z Babilonii (ok. 1500 pne), w której legendarny tytułowy król sprzymierza się z dzikim człowiekiem Enkidu, a następnie, po śmierci Enkidu, król próbuje odkryć tajemnicę życia i śmierci.

Dwoma mającymi największy wpływ na rozwój gatunku dziełami, które do tej pory uważa się za najdoskonalsze z heroicznych eposów, są 'Homer’s Illiad’ i 'Odyssej’ (ok. 750 pne). Szczególnie 'Odyssej’ opisująca niesamowitą podróż Odyseusza do domu z Troi stała się wręcz szablonem dla późniejszych dzieł fantasy. Inne słynne eposy to 'The Argonautica of Apollonius Rhodius’ (ok. 250 pne), opowiadające o podróży Jasona i Argonautów, oraz największe z rzymskich dzieł, 'Aeneid’ (19 pne), które opisuje przygody Trojańskiego bohatera Aeneasa.

Rozrywka

Na przestrzeni lat fantasy coraz bardziej zaczynało iść w stronę rozrywki. Tak jak początkowo wykorzystywano fantasy do odpowiedzi na pytania, na które ludzkość nie znała odpowiedzi tak z czasem fantasy nabierało coraz to bardziej humorystycznego podejścia twórców. Najlepszym takim przykładem jest łacińskie dzieło 'The Golden Ass’ autorstwa Lucjusza Apulejusza (ok. 180 rne). Przygoda opowiada o młodym mężczyźnie, który wypija magiczny eliksir, który zmienia go w dupę. Jest to przykład dzieła stworzonego głównie dla rozrywki.

Czasy postklasyczne

W czasach postklasycznych fantastyka nadal się rozwijała. Chociaż w tamtych czasach większość dzieł miała formę ustną i przepadła to są też takie które przetrwały do tej pory. Najpopularniejszym takim dziełem jest anglosaski epos 'Beowulf’ (ok. 725) oraz proza 'Alexander Romance’ (952), która opowiada o wyczynach macedońskiego zdobywcy świata Aleksandra II. Zachowało się oczywiście wiele innych dzieł, począwszy od bajek o zwierzętach, takich jak cykl o Lisie, Reynardzie aż po największe włoskie arcydzieło chrześcijańskie, czyli 'The Divine Comedy’ Dantego (1321).

Fantasy dzisiaj

Dzisiaj fantasy nadal ewoluuje a rozwój kinematografii dodatkowo tę ewolucję napędza. Warto jednak zauważyć, że paradoksalnie zaczynamy się cofać do czasów kiedy fantasy przejawiało się w mitologii i religii. Wraz z postępem technologi i rozwojem świata na nowo zaczynamy szukać odpowiedzi na wcześniej zadane pytania. Jak to wszystko się skończy? Jaki jest sens istnienia? Czy jest coś więcej? Nauka dała nam odpowiedzi na wiele nurtujących nas pytań, jednocześnie skłaniając nas do zadania sobie kolejnych. Tak więc historia się powtarza, jedynie tematyka się zmienia. Kiedyś gatunkiem fantasy władali bogowie, dzisiaj są to roboty i istoty z innych galaktyk. Niezmienna jednak pozostaje geneza fantasy, czyli ludzka potrzeba zaspokojenia tęsknoty serca.

Tutaj mała prośba do wszystkich. Wiecie, że 80% z was którzy regularnie czytają moje artykuły nie obserwuje Middle-Earth Geek na Facebook? Nie, żebym coś sugerowała no ale wiecie nawet największy Geek czasem potrzebuje jakiejś motywacji hihihi 😊

Pozdrawiam i Namárië ! ❤️

Source: The Definitive Illustrated Guide to Fantasy — Terry Pratchet, Collins Dictionary, Wikipedia